Μ. Κλιάφα, Ο δρόμος για τον Παράδεισο είναι μακρύς

Εισαγωγικά στοιχεία  

Μια αγγελία για αλληλογραφία σε ένα περιοδικό γίνεται η αφορμή για τη δημιουργία μιας ζεστής φιλίας ανάμεσα σε δύο δεκαπεντάχρονα κορίτσια που ανήκουν σε δυο διαφορετικούς κόσμους: τη Βερόνικα που κατάγεται από την Αλβανία και την Ελένη που ανήκει σε αστική, αθηναϊκή οικογένεια.Το κείμενο είναι απόσπασμα από το ομότιτλο επιστολικό μυθιστόρημα της Μ. Κλιάφα, που κυκλοφόρησε το 2003. Την υπόθεση του έργου τη μαθαίνουμε μέσα από τις επιστολές που ανταλλάσσουν οι δύο δεκαπεντάχρονες κοπέλες, η Βερόνικα και η Ελένη. Η Βερόνικα είναι από την Αλβανία και μένει σε μια επαρχιακή πόλη· η Ελένη κατοικεί στην Αθήνα και προέρχεται από αστική οικογένεια της πρωτεύουσας. Η καθεμιά εκμυστηρεύεται στην άλλη τα προβλήματα και τις ανησυχίες της. Η Βερόνικα και η οικογένειά της, λόγω της αλβανικής καταγωγής τους, βιώνουν την καχυποψία και την απόρριψη της τοπικής κοινωνίας. Η Ελένη φαίνεται να μην αντιμετωπίζει τέτοια προβλήματα, αλλά στην πραγματικότητα βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση, καθώς είναι άτομο με κινητικές δυσκολίες λόγω αυτοκινητικού ατυχήματος. Το πρόβλημά της όμως αυτό το αποκρύπτει από τη Βερόνικα.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ

Πρόκειται για επιστολικό  μυθιστόρημα, επομένως έχουμε αφήγηση από δύο αφηγήτριες που ανταλλάσσουν επιστολές γραμμένες σε πρώτο πρόσωπο. Τόσο η Βερόνικα όσο και η Ελένη στις επιστολές τους περιγράφουν τα καθημερινά προβλήματά τους, αλλά και εξομολογούνται τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους σχετικά με τη διαφορετικότητά  τους.

ΕΠΙΣΤΟΛΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ: Αποτελείται από έναν αριθμό πλασματικών συνήθως επιστολών, ο οποίος δεν είναι σταθερός αλλά  ποικίλλει. Ο ρόλος του κάθε ήρωα-επιστολογράφου σηματοδοτείται από τον αριθμό των επιστολών του μέσα στο μυθιστόρημα.  Υπάρχουν μυθιστορήματα που περιέχουν τις επιστολές μόνο ενός προσώπου, του επώνυμου «ήρωα» ή της «ηρωίδας» του μυθιστορήματος. Τα περισσότερα όμως είναι «πολυφωνικά», δηλαδή οι επιστολογράφοι-ήρωες είναι περισσότεροι.

Το είδος αυτό του μυθιστορήματος αναπτύχθηκε ιδιαίτερα τον 18ο αιώνα, καθώς έδινε τη δυνατότητα στους συγγραφείς να παρουσιάσουν τις πληροφορίες ως αληθινές μαρτυρίες – ντοκουμέντα. Επιπλέον παρουσιάζει τα γεγονότα από την οπτική γωνία του κάθε αφηγητή. Τέλος, επειδή απουσιάζει η συνθετική ικανότητα του αφηγητή, ο αναγνώστης  είναι «υποχρεωμένος» ν’ αναπληρώνει τα πολύ περισσότερα απ’ ό,τι στο  κανονικό μυθιστόρημα «κενά σημεία». Αυτό σημαίνει ότι ο αναγνώστης αποκτά πιο ενεργό ρόλο προκειμένου να συμπληρώσει τα γεγονότα και τα νοήματα.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1^η επιστολή: Τα παράπονα της Βερόνικας για τη σκληρή στάση των ανθρώπων.

2^η επιστολή: Η κατανόηση και η στήριξη της Ελένης.

ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ-ΝΟΗΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ

Η άρνηση των ανθρώπων να αποδεχτούν τη διαφορετικότητα και οι συνέπειές της.

ΗΡΩΕΣ

Κύριοι: Η Βερόνικα και η Ελένη

Δευτερεύοντες:  Στην  1^η επιστολή, η μητέρα, ο πατέρας και ο αδερφός της Βερόνικας, οι νέοι γείτονες κάποιος ένοικος και ο ιδιοκτήτης του διαμερίσματος. Στη 2^η επιστολή, ο πατέρας και διάφοροι άγνωστοι άνθρωποι.

1^η ΕΠΙΣΤΟΛΗ

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΒΕΡΟΝΙΚΑΣ

Είναι η ρατσιστική συμπεριφορά των γειτόνων, που όχι μόνο δεν κάνουν σχέσεις με την οικογένειά της αλλά θέλουν να τους διώξουν από την πολυκατοικία. Επειδή είναι Αλβανοί, θεωρούνται κακοί και ανεπιθύμητοι και αντιμετωπίζονται σκληρά, επιθετικά και απαξιωτικά. Το πρόβλημα είναι ψυχολογικό (θλίψη) και πρακτικό (θα τους διώξουν). Το πρόβλημα αισθητοποιείται από την αναφορά πολλών περιστατικών, όπως η προσβολή προς τη μητέρα και τον αδερφό της.

ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΕΡΟΝΙΚΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΗΣ

Η επιστολή με το α΄ πρόσωπο και τον εξομολογητικό χαρακτήρα, παρουσιάζει άμεσα τα συναισθήματα. Είναι η θλίψη, η απογοήτευση, ο πόνος, το αίσθημα της αδικίας, του διωγμού, της περιθωριοποίησης και της περιφρόνησης. Δεν μπορεί να καταλάβει ποια διαφορά υπάρχει  μεταξύ ανθρώπων διαφορετικής εθνικότητας ούτε το μίσος των ανθρώπων. Νιώθει ζήλια (όχι με την κακή έννοια) για την Ελένη που δεν αντιμετωπίζει τέτοια προβλήματα.

Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΒΕΡΟΝΙΚΑΣ

Ευαίσθητη, απογοητευμένη, πικραμένη, σέβεται τις ανθρωπιστικές αξίες, οραματίζεται έναν κόσμο χωρίς διαχωριστικές γραμμές.

2^η ΕΠΙΣΤΟΛΗ

ΤΙ ΕΝΟΧΛΕΙ ΤΗΝ ΕΛΕΝΗ ΣΤΗ ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

Ως πιο αρνητικό δε θεωρεί τη σκληρή στάση, αλλά την υποκρισία και τον οίκτο. Δηλαδή, θεωρεί απαράδεκτο οι άνθρωποι  να λυπούνται κάποιον που έχει πρόβλημα ή να αδιαφορούν για το πρόβλημα και να κάνουν ότι δεν το βλέπουν. Προφανώς όλα αυτά προέρχονται από την προσωπική της εμπειρία.

Ο ΑΥΡΙΑΝΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΜΠΑΣΚΕΤ

Η Ελένη είναι ανάπηρη και δεν μπορεί να συμμετέχει σε αγώνες. Προσπαθεί όμως να αντιμετωπίσει το πρόβλημά της  πλάθοντας με τη φαντασία της μια άλλη εικόνα του εαυτού της (ένα υγιές κορίτσι που ασχολείται με αθλητισμό). Άρα δεν έχει συμβιβαστεί με την κατάστασή της και κρύβει το πρόβλημα από τη φίλη της παρουσιάζοντας μια εξιδανικευμένη εικόνα του εαυτού της. Στην ουσία το κρύβει από τον ίδιο της τον εαυτό.

ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ

Αισθάνεται λύπη, κατανόηση και ενδιαφέρον για τη φίλη της. Φαίνεται να έχει θάρρος και ελπίδα για τη ζωή και  ελπίζει ότι κάποτε θα κατακτήσει την ευτυχία αν  και ο δρόμος για τον παράδεισο είναι μακρύς.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΕΛΕΝΗΣ

Η Ελένη προσπαθεί να στηρίξει τη φίλη της δίνοντας κουράγιο και αισιοδοξία. Είναι μια ώριμη κοπέλα, που γνωρίζει τις δυσκολίες της ζωής, κατανοεί τη σκληρότητα του κόσμου. Δεν μας εκπλήσσει αυτό, γιατί το πρόβλημά της (κινητικά προβλήματα) την οδηγεί και αυτήν στο κοινωνικό περιθώριο και τον αποκλεισμό. Εμπνέεται από τις ανθρωπιστικές αξίες και κατακρίνει τον ρατσισμό και την ξενοφοβία. Δεν έχει όμως συμβιβαστεί με το πρόβλημά της και βρίσκει διέξοδο σε μια φανταστική πραγματικότητα. (φαντάζεται πως είναι ένα υγιές,  κοινωνικό  και γεμάτο δραστηριότητες κορίτσι).

Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΤΙΤΛΟΥ (Ο δρόμος για τον Παράδεισο είναι μακρύς)

 Ο τίτλος του βιβλίου σημαίνει ότι ο δρόμος για την ευτυχία είναι δύσκολος, γιατί συναντά κανείς πολλά εμπόδια, την απόρριψη από τους γύρω του, τη δική του απογοήτευση. Για να ξεπεραστούν όλα αυτά, χρειάζεται να αγωνιστεί με δύναμη και πείσμα, να μοιράζεται τα προβλήματά του και να δέχεται βοήθεια από τους άλλους. Αυτόν τον αγώνα δίνουν η Βερόνικα και η Ελένη για να μην αντιμετωπίζονται ως διαφορετικές.

Το προφίλ της διαφορετικότητας: Οι ηρωίδες του βιβλίου, Βερόνικα και Ελένη, έχουν η καθεμία τη δική της διαφορετικότητα. Από τη μία πλευρά, η Βερόνικα είναι μοναχική, αφού η καταγωγή της οδηγεί στην απόρριψή της από τα άλλα παιδιά, ενώ και η Ελένη, επειδή είναι ανάπηρη, αντιμετωπίζει το ίδιο πρόβλημα. Η αντιμετώπιση των άλλων απέναντί τους εκτός από την απόρριψη περιλαμβάνει και ρατσισμό και οδηγεί στην απομόνωσή τους, ιδιαίτερα για τη Βερόνικα. Και οι δυο ηρωίδες αισθάνονται άβολα με τον εαυτό τους, η Ελένη λόγω της αναπηρίας της και η Βερόνικα λόγω της καταγωγής της. Επιπλέον, αντιλαμβάνονται πως είναι θύματα διακρίσεων και πως η στάση των άλλων απέναντι τους δεν είναι σωστή.

Η γλώσσα

Απλή δημοτική, πράγμα λογικό αφού γράφουν δυο δεκαπεντάχρονα κορίτσια. 

Το  ύφος 

  Απλό, σαφές , κατανοητό, εξομολογητικό, προσωπικό και αποκαλυπτικό, αφού πρόκειται για επιστολές.

ΧΡΟΝΟΣ

Ο σαφής χρόνος των επιστολών (1^η και 6^η Δεκεμβρίου) και ο ακαθόριστος χρόνος των γεγονότων (προ ημερών, χθες, αύριο κ.λ.π) 

ΤΟΠΟΣ

Η πολυκατοικία.

ΑΦΗΓΗΤΗΣ ΚΑΙ  ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ

Πρόκειται για πρωτοπρόσωπους αφηγητές, δηλαδή τα δύο κορίτσια που παρουσιάζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Φυσικά  το κείμενο στηρίζεται στην αφήγηση ως αφηγηματικό τρόπο, αφού πρόκειται για επιστολές. Θα μπορούσαμε να πούμε, επίσης,  ότι στις επιστολές αυτές ενσωματώνεται και ο εσωτερικός μονόλογος-σκέψεις αλλά και ο διάλογος αφού οι επιστολές έχουν αποδέκτη.

Ο ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ  ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ

Ο όρος ρατσισμός κυριολεκτικά  σημαίνει το μίσος ή τον φόβο για άτομα που ανήκουν σε φυλές διαφορετικές από τη δική μας, καθώς και την εχθρική ή και υποτιμητική στάση απέναντί τους. Τα παραπάνω συνδέονται με την πεποίθηση ότι οι φυλές από τις οποίες προέρχονται είναι κατώτερες από τη δική μας. Ο όρος ρατσισμός χρησιμοποιείται κατ’ επέκταση και προς άτομα διαφορετικά από εμάς, όσον αφορά άλλα διακριτικά γνωρίσματα πέρα από τη φυλή, π.χ. το φύλο, την εθνική/τοπική καταγωγή, την κοινωνική θέση, την κατάσταση της υγείας.

Κοινωνικός ρατσισμός: εκδηλώνεται απέναντι σε άτομα που έχουν αναπηρίες, ανήκουν σε χαμηλότερα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα, είναι ναρκομανείς, φυλακισμένοι, ασκούν χειρωνακτικά επαγγέλματα, δεν έχουν καλές επιδόσεις στο σχολείο, δεν ντύνονται σύμφωνα με τη μόδα…

Θρησκευτικός ρατσισμός: εκδηλώνεται όταν μια θρησκεία θεωρείται ως η μόνη αληθινή.

Φυλετικός ρατσισμός:  τα άτομα που ανήκουν σε μια συγκεκριμένη φυλή (πχ λευκή) θεωρούν ότι είναι ανώτεροι από αυτούς που ανήκουν σε άλλη φυλή (πχ μαύρη φυλή)

Εθνικός ρατσισμός:  άτομα ενός έθνους θεωρούνται ανώτερα από τα άλλα έθνη.