"Ο Κωνσταντής" ανήκει στα διηγήματα του βιβλίου Η εκδίκηση των μανιταριών (1999). Στη συλλογή αυτή η Λίτσα Ψαραύτη πραγματεύεται με ευαισθησία θέματα ιστορικής μνήμης, κοινωνικού ενδιαφέροντος και οικολογικού περιεχομένου. Η αγωνία για το μέλλον των σημερινών παιδιών και η κοινωνική ευαισθητοποίηση είναι τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του έργου της. Στο διήγημα, ο ομώνυμος ήρωας, ένα Αλβανάκι που αγωνίζεται για το ψωμί του στα φανάρια των δρόμων, βρίσκει στοργή και αγάπη στο πρόσωπο μιας μοναχικής γυναίκας.
Το κείμενο είναι διήγημα με κοινωνικό περιεχόμενο.
Κύριο θέμα: Η ιστορία ενός μικρού παιδιού από την Αλβανία, που ήρθε στην Ελλάδα για ένα καλύτερο μέλλον όμως παλεύει καθημερινά για την επιβίωσή του σε δύσκολες συνθήκες. Είναι μόνος, μακριά από τους δικούς του. Όμως θα βρει αγάπη και ζεστασιά στο φιλόξενο σπίτι μιας ηλικιωμένης, μοναχικής γυναίκας, της Κυρα-Δέσποινας.
Επιμέρους θέματα: η μετανάστευση, η βιοπάλη, η παιδική εργασία, η κοινωνική αδιαφορία, η μοναξιά των ηλικιωμένων που εγκαταλείπονται από τους συγγενείς, η μεγάλη κοινωνική αξία της αγάπης και της αλληλεγγύης.
Το κείμενο είναι διήγημα με κοινωνικό περιεχόμενο.
Κύριο θέμα: Η ιστορία ενός μικρού παιδιού από την Αλβανία, που ήρθε στην Ελλάδα για ένα καλύτερο μέλλον όμως παλεύει καθημερινά για την επιβίωσή του σε δύσκολες συνθήκες. Είναι μόνος, μακριά από τους δικούς του. Όμως θα βρει αγάπη και ζεστασιά στο φιλόξενο σπίτι μιας ηλικιωμένης, μοναχικής γυναίκας, της Κυρα-Δέσποινας.
Επιμέρους θέματα: η μετανάστευση, η βιοπάλη, η παιδική εργασία, η κοινωνική αδιαφορία, η μοναξιά των ηλικιωμένων που εγκαταλείπονται από τους συγγενείς, η μεγάλη κοινωνική αξία της αγάπης και της αλληλεγγύης.
Ερμηνευτική προσέγγιση
Ο Κωνσταντής είναι ένας δωδεκάχρονος, παιδί οικονομικών μεταναστών, που ζει στο
περιθώριο του κοινωνικού βίου. Οι γονείς του έχουν απελαθεί και ο ίδιος για να επιβιώσει
πουλάει ευτελή είδη στα φανάρια, κάπου σε μία μεγαλούπολη(Αθήνα;) στερούμενος την θαλπωρή του σπιτιού
και την ανθρώπινη ζεστασιά.
Η κυρία Δέσποινα είναι μια ηλικιωμένη που ζει στην ίδια πόλη. Η μοναξιά της ,η ενθύμηση του
εγγονού της, η ίδια η ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου και το μήνυμα της αγάπης, γίνονται
αφορμή να αναδυθούν τα φιλάνθρωπα αισθήματά της. Έτσι το βράδυ της Ανάστασης
προσκαλεί τον μικρό, τον περιποιείται και τρώνε μαζί την μαγειρίτσα...
Ιστορικό πλαίσιο
Στην αρχή της δεκαετίας του 1990 σημειώθηκε ένα μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα, κυρίως από
χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων . Η Ελλάδα δέχτηκε ένα μεγάλο μέρος
από αυτό το κύμα μεταναστών. Πολλοί επιτήδειοι εκμεταλλεύτηκαν την παράνομη παιδική
εργασία. Τα «παιδιά των φαναριών» ήταν μία από τις πιο ακραίες πλευρές αυτής της
εκμετάλλευσης.
Θεματικά κέντρα
- Τα παιδιά των φαναριών και η κοινωνική αναλγησία
Εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας
- Κίνδυνοι που απειλούν τα εργαζόμενα παιδιά που ασκούν ευκαιριακά επαγγέλματα.
-Η συνειδητοποίηση των δικαιωμάτων του παιδιού , η ευαισθητοποίηση και η απαλλαγή
από στερεότυπες αντιλήψεις που αφορούν συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες(τσιγγάνοι, αλλοδαποί).
-Η ανιδιοτελής αγάπη ως προϋπόθεση για την προσέγγιση και αλληλοκατανόηση των
ανθρώπων και μέσο ανακούφισης του πόνου.
-Η εγκατάλειψη και η παραμέληση των ηλικιωμένων από τα παιδιά τους. Μοναξιά, απογοήτευση.
-Η εγκατάλειψη και η παραμέληση των ηλικιωμένων από τα παιδιά τους. Μοναξιά, απογοήτευση.
Στόχος του κειμένου: Η καταγγελία της παιδικής εργασίας, της κοινωνικής αδιαφορίας και αναλγησίας απέναντι σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες και και η ευαισθητοποίηση του αναγνώστη για τα προβλήματα των ευπαθών ομάδων, όπως τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι.
Χαρακτηρισμός προσώπων
Ο Κωνσταντής: Mέλος φτωχής οικογένειας οικονομικών μεταναστών. Συμβολίζει όλους τους μικρούς βιοπαλαιστές που γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης. Κάνει δουλειά δυσανάλογη με την ηλικία του ,στερείται τη μόρφωση, τη φροντίδα, το
φαγητό ,την ένδυση ,τη χαρά (δώρο ,παιχνίδι). Αντιμετωπίζει τους άλλους με επιφυλακτικότητα, (και οι άλλοι τον αντιμετώπιζαν με
καχυποψία, με περιφρόνηση ,απαξιωτικά , με ρατσιστική διάθεση)
Η κυρία Δέσποινα: Ζει μια άνετη αλλά μοναχική ζωή σε μία μεγαλούπολη. Ζει το δράμα του παιδιού μέσα από το δικό της δράμα και προσφέρει έμπρακτα στοργή, αγάπη και αλληλεγγύη στον μικρό. Δεν είναι κοινωνικά ανάλγητη και δε μένει απαθής μπροστά στον πάσχοντα συνάνθρωπο.
Χρόνος:Παραμονή Ανάστασης, κάπου σε μία μεγαλούπολη.
Τόπος:Το περιβάλλον της πόλης και το διαμέρισμα της κυρά Δέσποινας.
Αφηγηματικοί τρόποι
Αφήγηση: Πρόκειται για τριτοπρόσωπη αφήγηση από έναν παντογνώστη αφηγητή,που δε συμμετέχει στην ιστορία, αλλά γνωρίζει τις πράξεις , τις σκέψεις, τα συναισθήματα των ηρώων.
Η αφήγηση είναι γραμμική, ευθύγραμμη, γιατί ακολουθεί τη χρονική σειρά των γεγονότων. Υπάρχουν βέβαια κάποιες μικρές αναδρομές στο παρελθόν (η προηγούμενη, ευτυχισμένη ζωή του Κωνσταντή, τα ταξίδια του εγγονού της κυρά-Δέσποινας).
Περιγραφή υπάρχει σε ελάχιστα σημεία, όταν περιγράφεται η κίνηση στη μεγάλη λεωφόρο, οι αντιδράσεις των περαστικών κλπ.
Γλώσσα: Απλή δημοτική, απλό λεξιλόγιο, χωρίς ιδιωματισμούς.
Ύφος: απλό και λίγα εκφραστικά μέσα κυρίως επίθετα, εικόνες και μεταφορές
Η αφήγηση είναι γραμμική, ευθύγραμμη, γιατί ακολουθεί τη χρονική σειρά των γεγονότων. Υπάρχουν βέβαια κάποιες μικρές αναδρομές στο παρελθόν (η προηγούμενη, ευτυχισμένη ζωή του Κωνσταντή, τα ταξίδια του εγγονού της κυρά-Δέσποινας).
Περιγραφή υπάρχει σε ελάχιστα σημεία, όταν περιγράφεται η κίνηση στη μεγάλη λεωφόρο, οι αντιδράσεις των περαστικών κλπ.
Διάλογος ανάμεσα στην κυρία Δέσποινα και στον ήρωα.
Σχόλιο του αφηγητή: "για να γλιτώσουν από την ενοχλητική παρουσία του αγοριού παρά για ν’ αποφύγουν τη σιγανή βροχή που έπεφτε από το πρωί.", "ποιος ξέρει τι είχαν δει τα μάτια του ολημερίς στο δρόμο και πόσα είχε διδαχτεί από τη «φιλανθρωπία» των ανθρώπων. ",
Ύφος: απλό και λίγα εκφραστικά μέσα κυρίως επίθετα, εικόνες και μεταφορές
Το Πάσχα και το μήνυμα της αγάπης
Το μήνυμα της αγάπης του Πάσχα λειτουργεί εμμέσως αλλά εμπράκτως στην περίπτωση της κυρίας Δέσποινας, μιας απλής, ηλικιωμένης γυναίκας. Η μοναξιά της, που αφήνεται να διαφανεί διακριτικά, η ενθύμηση του εγγονού της που ζει μακριά της, η συμπόνια της, η ίδια η μέρα του Μεγάλου Σαββάτου γίνονται αφορμή να αναδυθούν τα φιλάνθρωπα συναισθήματά της. Έτσι, θα συνεορτάσει το Πάσχα με ένα άλλο άτομο που κι αυτό, για άλλους λόγους, συνέπεσε να είναι μόνο του τις γιορτινές εκείνες μέρες. Πρόκειται για τον κεντρικό ήρωα, το μικρό Κωνσταντή, ένα Αλβανάκι, ένα παιδί των φαναριών.
Αν σώζεται η ανθρωπιά και αναδύεται η ελπίδα με τη συμβολική φράση του τέλους ("Χριστός Ανέστη"), που συνδυάζεται με την ουσία και όχι τους τύπους, αυτό οφείλεται στην προσωπική πρωτοβουλία της ηλικιωμένης γυναίκας.
Η συγγραφέας καταδικάζει την κοινωνική αδιαφορία μπροστά στην εκμετάλλευση και τον τραυματισμό της ευαίσθητης ψυχής.
Με ευαισθησία και ρεαλισμό παρουσιάζει κοινωνικά προβλήματα όπως οι τεράστιες δυσκολίες επιβίωσης των μεταναστών, η παιδική εργασία, οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης, η αναλγησία του κοινωνικού περίγυρου. Στην αφήγηση δεν υπάρχουν ηθικολογίες και διδακτισμοί, αλλά ρεαλιστικοί διάλογοι που αποκαλύπτουν τα γνήσια συναισθήματα των ηρώων.
Άσκηση: Συγκρίνετε τον Βάνκα με τον Κωνσταντή της Λ.Ψαραύτη.
Υπάρχουν ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στους δύο ήρωες των διηγημάτων;