Μ. Κλιάφα, Ο δρόμος για τον Παράδεισο είναι μακρύς

Εισαγωγικά στοιχεία  

Μια αγγελία για αλληλογραφία σε ένα περιοδικό γίνεται η αφορμή για τη δημιουργία μιας ζεστής φιλίας ανάμεσα σε δύο δεκαπεντάχρονα κορίτσια που ανήκουν σε δυο διαφορετικούς κόσμους: τη Βερόνικα που κατάγεται από την Αλβανία και την Ελένη που ανήκει σε αστική, αθηναϊκή οικογένεια.Το κείμενο είναι απόσπασμα από το ομότιτλο επιστολικό μυθιστόρημα της Μ. Κλιάφα, που κυκλοφόρησε το 2003. Την υπόθεση του έργου τη μαθαίνουμε μέσα από τις επιστολές που ανταλλάσσουν οι δύο δεκαπεντάχρονες κοπέλες, η Βερόνικα και η Ελένη. Η Βερόνικα είναι από την Αλβανία και μένει σε μια επαρχιακή πόλη· η Ελένη κατοικεί στην Αθήνα και προέρχεται από αστική οικογένεια της πρωτεύουσας. Η καθεμιά εκμυστηρεύεται στην άλλη τα προβλήματα και τις ανησυχίες της. Η Βερόνικα και η οικογένειά της, λόγω της αλβανικής καταγωγής τους, βιώνουν την καχυποψία και την απόρριψη της τοπικής κοινωνίας. Η Ελένη φαίνεται να μην αντιμετωπίζει τέτοια προβλήματα, αλλά στην πραγματικότητα βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση, καθώς είναι άτομο με κινητικές δυσκολίες λόγω αυτοκινητικού ατυχήματος. Το πρόβλημά της όμως αυτό το αποκρύπτει από τη Βερόνικα.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ

Πρόκειται για επιστολικό  μυθιστόρημα, επομένως έχουμε αφήγηση από δύο αφηγήτριες που ανταλλάσσουν επιστολές γραμμένες σε πρώτο πρόσωπο. Τόσο η Βερόνικα όσο και η Ελένη στις επιστολές τους περιγράφουν τα καθημερινά προβλήματά τους, αλλά και εξομολογούνται τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους σχετικά με τη διαφορετικότητά  τους.

ΕΠΙΣΤΟΛΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ: Αποτελείται από έναν αριθμό πλασματικών συνήθως επιστολών, ο οποίος δεν είναι σταθερός αλλά  ποικίλλει. Ο ρόλος του κάθε ήρωα-επιστολογράφου σηματοδοτείται από τον αριθμό των επιστολών του μέσα στο μυθιστόρημα.  Υπάρχουν μυθιστορήματα που περιέχουν τις επιστολές μόνο ενός προσώπου, του επώνυμου «ήρωα» ή της «ηρωίδας» του μυθιστορήματος. Τα περισσότερα όμως είναι «πολυφωνικά», δηλαδή οι επιστολογράφοι-ήρωες είναι περισσότεροι.

Το είδος αυτό του μυθιστορήματος αναπτύχθηκε ιδιαίτερα τον 18ο αιώνα, καθώς έδινε τη δυνατότητα στους συγγραφείς να παρουσιάσουν τις πληροφορίες ως αληθινές μαρτυρίες – ντοκουμέντα. Επιπλέον παρουσιάζει τα γεγονότα από την οπτική γωνία του κάθε αφηγητή. Τέλος, επειδή απουσιάζει η συνθετική ικανότητα του αφηγητή, ο αναγνώστης  είναι «υποχρεωμένος» ν’ αναπληρώνει τα πολύ περισσότερα απ’ ό,τι στο  κανονικό μυθιστόρημα «κενά σημεία». Αυτό σημαίνει ότι ο αναγνώστης αποκτά πιο ενεργό ρόλο προκειμένου να συμπληρώσει τα γεγονότα και τα νοήματα.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1^η επιστολή: Τα παράπονα της Βερόνικας για τη σκληρή στάση των ανθρώπων.

2^η επιστολή: Η κατανόηση και η στήριξη της Ελένης.

ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ-ΝΟΗΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ

Η άρνηση των ανθρώπων να αποδεχτούν τη διαφορετικότητα και οι συνέπειές της.

ΗΡΩΕΣ

Κύριοι: Η Βερόνικα και η Ελένη

Δευτερεύοντες:  Στην  1^η επιστολή, η μητέρα, ο πατέρας και ο αδερφός της Βερόνικας, οι νέοι γείτονες κάποιος ένοικος και ο ιδιοκτήτης του διαμερίσματος. Στη 2^η επιστολή, ο πατέρας και διάφοροι άγνωστοι άνθρωποι.

1^η ΕΠΙΣΤΟΛΗ

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΒΕΡΟΝΙΚΑΣ

Είναι η ρατσιστική συμπεριφορά των γειτόνων, που όχι μόνο δεν κάνουν σχέσεις με την οικογένειά της αλλά θέλουν να τους διώξουν από την πολυκατοικία. Επειδή είναι Αλβανοί, θεωρούνται κακοί και ανεπιθύμητοι και αντιμετωπίζονται σκληρά, επιθετικά και απαξιωτικά. Το πρόβλημα είναι ψυχολογικό (θλίψη) και πρακτικό (θα τους διώξουν). Το πρόβλημα αισθητοποιείται από την αναφορά πολλών περιστατικών, όπως η προσβολή προς τη μητέρα και τον αδερφό της.

ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΕΡΟΝΙΚΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΗΣ

Η επιστολή με το α΄ πρόσωπο και τον εξομολογητικό χαρακτήρα, παρουσιάζει άμεσα τα συναισθήματα. Είναι η θλίψη, η απογοήτευση, ο πόνος, το αίσθημα της αδικίας, του διωγμού, της περιθωριοποίησης και της περιφρόνησης. Δεν μπορεί να καταλάβει ποια διαφορά υπάρχει  μεταξύ ανθρώπων διαφορετικής εθνικότητας ούτε το μίσος των ανθρώπων. Νιώθει ζήλια (όχι με την κακή έννοια) για την Ελένη που δεν αντιμετωπίζει τέτοια προβλήματα.

Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΒΕΡΟΝΙΚΑΣ

Ευαίσθητη, απογοητευμένη, πικραμένη, σέβεται τις ανθρωπιστικές αξίες, οραματίζεται έναν κόσμο χωρίς διαχωριστικές γραμμές.

2^η ΕΠΙΣΤΟΛΗ

ΤΙ ΕΝΟΧΛΕΙ ΤΗΝ ΕΛΕΝΗ ΣΤΗ ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

Ως πιο αρνητικό δε θεωρεί τη σκληρή στάση, αλλά την υποκρισία και τον οίκτο. Δηλαδή, θεωρεί απαράδεκτο οι άνθρωποι  να λυπούνται κάποιον που έχει πρόβλημα ή να αδιαφορούν για το πρόβλημα και να κάνουν ότι δεν το βλέπουν. Προφανώς όλα αυτά προέρχονται από την προσωπική της εμπειρία.

Ο ΑΥΡΙΑΝΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΜΠΑΣΚΕΤ

Η Ελένη είναι ανάπηρη και δεν μπορεί να συμμετέχει σε αγώνες. Προσπαθεί όμως να αντιμετωπίσει το πρόβλημά της  πλάθοντας με τη φαντασία της μια άλλη εικόνα του εαυτού της (ένα υγιές κορίτσι που ασχολείται με αθλητισμό). Άρα δεν έχει συμβιβαστεί με την κατάστασή της και κρύβει το πρόβλημα από τη φίλη της παρουσιάζοντας μια εξιδανικευμένη εικόνα του εαυτού της. Στην ουσία το κρύβει από τον ίδιο της τον εαυτό.

ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ

Αισθάνεται λύπη, κατανόηση και ενδιαφέρον για τη φίλη της. Φαίνεται να έχει θάρρος και ελπίδα για τη ζωή και  ελπίζει ότι κάποτε θα κατακτήσει την ευτυχία αν  και ο δρόμος για τον παράδεισο είναι μακρύς.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΕΛΕΝΗΣ

Η Ελένη προσπαθεί να στηρίξει τη φίλη της δίνοντας κουράγιο και αισιοδοξία. Είναι μια ώριμη κοπέλα, που γνωρίζει τις δυσκολίες της ζωής, κατανοεί τη σκληρότητα του κόσμου. Δεν μας εκπλήσσει αυτό, γιατί το πρόβλημά της (κινητικά προβλήματα) την οδηγεί και αυτήν στο κοινωνικό περιθώριο και τον αποκλεισμό. Εμπνέεται από τις ανθρωπιστικές αξίες και κατακρίνει τον ρατσισμό και την ξενοφοβία. Δεν έχει όμως συμβιβαστεί με το πρόβλημά της και βρίσκει διέξοδο σε μια φανταστική πραγματικότητα. (φαντάζεται πως είναι ένα υγιές,  κοινωνικό  και γεμάτο δραστηριότητες κορίτσι).

Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΤΙΤΛΟΥ (Ο δρόμος για τον Παράδεισο είναι μακρύς)

 Ο τίτλος του βιβλίου σημαίνει ότι ο δρόμος για την ευτυχία είναι δύσκολος, γιατί συναντά κανείς πολλά εμπόδια, την απόρριψη από τους γύρω του, τη δική του απογοήτευση. Για να ξεπεραστούν όλα αυτά, χρειάζεται να αγωνιστεί με δύναμη και πείσμα, να μοιράζεται τα προβλήματά του και να δέχεται βοήθεια από τους άλλους. Αυτόν τον αγώνα δίνουν η Βερόνικα και η Ελένη για να μην αντιμετωπίζονται ως διαφορετικές.

Το προφίλ της διαφορετικότητας: Οι ηρωίδες του βιβλίου, Βερόνικα και Ελένη, έχουν η καθεμία τη δική της διαφορετικότητα. Από τη μία πλευρά, η Βερόνικα είναι μοναχική, αφού η καταγωγή της οδηγεί στην απόρριψή της από τα άλλα παιδιά, ενώ και η Ελένη, επειδή είναι ανάπηρη, αντιμετωπίζει το ίδιο πρόβλημα. Η αντιμετώπιση των άλλων απέναντί τους εκτός από την απόρριψη περιλαμβάνει και ρατσισμό και οδηγεί στην απομόνωσή τους, ιδιαίτερα για τη Βερόνικα. Και οι δυο ηρωίδες αισθάνονται άβολα με τον εαυτό τους, η Ελένη λόγω της αναπηρίας της και η Βερόνικα λόγω της καταγωγής της. Επιπλέον, αντιλαμβάνονται πως είναι θύματα διακρίσεων και πως η στάση των άλλων απέναντι τους δεν είναι σωστή.

Η γλώσσα

Απλή δημοτική, πράγμα λογικό αφού γράφουν δυο δεκαπεντάχρονα κορίτσια. 

Το  ύφος 

  Απλό, σαφές , κατανοητό, εξομολογητικό, προσωπικό και αποκαλυπτικό, αφού πρόκειται για επιστολές.

ΧΡΟΝΟΣ

Ο σαφής χρόνος των επιστολών (1^η και 6^η Δεκεμβρίου) και ο ακαθόριστος χρόνος των γεγονότων (προ ημερών, χθες, αύριο κ.λ.π) 

ΤΟΠΟΣ

Η πολυκατοικία.

ΑΦΗΓΗΤΗΣ ΚΑΙ  ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ

Πρόκειται για πρωτοπρόσωπους αφηγητές, δηλαδή τα δύο κορίτσια που παρουσιάζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Φυσικά  το κείμενο στηρίζεται στην αφήγηση ως αφηγηματικό τρόπο, αφού πρόκειται για επιστολές. Θα μπορούσαμε να πούμε, επίσης,  ότι στις επιστολές αυτές ενσωματώνεται και ο εσωτερικός μονόλογος-σκέψεις αλλά και ο διάλογος αφού οι επιστολές έχουν αποδέκτη.

Ο ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ  ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ

Ο όρος ρατσισμός κυριολεκτικά  σημαίνει το μίσος ή τον φόβο για άτομα που ανήκουν σε φυλές διαφορετικές από τη δική μας, καθώς και την εχθρική ή και υποτιμητική στάση απέναντί τους. Τα παραπάνω συνδέονται με την πεποίθηση ότι οι φυλές από τις οποίες προέρχονται είναι κατώτερες από τη δική μας. Ο όρος ρατσισμός χρησιμοποιείται κατ’ επέκταση και προς άτομα διαφορετικά από εμάς, όσον αφορά άλλα διακριτικά γνωρίσματα πέρα από τη φυλή, π.χ. το φύλο, την εθνική/τοπική καταγωγή, την κοινωνική θέση, την κατάσταση της υγείας.

Κοινωνικός ρατσισμός: εκδηλώνεται απέναντι σε άτομα που έχουν αναπηρίες, ανήκουν σε χαμηλότερα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα, είναι ναρκομανείς, φυλακισμένοι, ασκούν χειρωνακτικά επαγγέλματα, δεν έχουν καλές επιδόσεις στο σχολείο, δεν ντύνονται σύμφωνα με τη μόδα…

Θρησκευτικός ρατσισμός: εκδηλώνεται όταν μια θρησκεία θεωρείται ως η μόνη αληθινή.

Φυλετικός ρατσισμός:  τα άτομα που ανήκουν σε μια συγκεκριμένη φυλή (πχ λευκή) θεωρούν ότι είναι ανώτεροι από αυτούς που ανήκουν σε άλλη φυλή (πχ μαύρη φυλή)

Εθνικός ρατσισμός:  άτομα ενός έθνους θεωρούνται ανώτερα από τα άλλα έθνη.

Όσκαρ Ουάιλντ, Ο πιστός φίλος

Το διήγημα προέρχεται από τη συλλογή O ευτυχισμένος πρίγκιπας και άλλες ιστορίες (1888). Τα κείμενα της συλλογής αυτής απευθύνονται σε παιδιά και έχουν διδακτικό-παραινετικό χαρακτήρα, γι’ αυτό και αποδίδονται στη μορφή του παραμυθιού. Τα χαρακτηριστικά του παραμυθιού που εντοπίζουμε στο κείμενο είναι η τριμερής δομή του κειμένου(αρχή, μέση, τέλος), η αοριστία τόπου και χρόνου, η απλή και κατανοητή γλώσσα, η αρχέτυπη σύγκρουση καλού-κακού και η γοργή πλοκή. Εξαίρεση αποτελεί το τέλος του κειμένου, το οποίο είναι τραγικό και όχι αισιόδοξο όπως στα παραμύθια. Σκόπιμα βέβαια επιλέγεται αυτό το τέλος από τον συγγραφέα, για να μεταδώσει το μήνυμα του κειμένου, το οποίο είναι ότι ο αφελής και ευκολόπιστος Χανς εύκολα έγινε  θύμα εκμετάλλευσης από τον άπληστο και υποκριτή μυλωνά. Ο τίτλος του κειμένου χαρακτηρίζεται ειρωνικός, γιατί ο αναγνώστης βλέποντάς τον, ενώ περιμένει να διαβάσει ένα κείμενο, το οποίο θα αναφέρεται στην πραγματική φιλία, αντίθετα διαβάζει ένα κείμενο, που αναφέρεται στην υποκριτική, μονόπλευρη φιλία. Διαπιστώνει ότι η φιλία του μυλωνά είναι υποκριτική και ιδιοτελής κι ότι μόνο ένας από τους δύο φίλους ήταν ο πιστός φίλος, ο Χανς, ο οποίος είχε τελικά τραγικό τέλος. Ο άλλος, ο μυλωνάς, ήταν υποκριτής.   Ερμηνευτική προσέγγιση  Το διήγημα περιγράφει τη φιλική σχέση ανάμεσα στο μικρούλη Χανς και τον πλούσιο μυλωνά Χιου. Η φιλία αυτή είναι μονόπλευρη και υποκριτική, γιατί ο μυλωνάς, ενώ θεωρητικά υποστηρίζει ότι είναι ο πιστότερος φίλος του Χανς, στην πραγματικότητα τον χρησιμοποιεί και εκμεταλλεύεται την αθωότητα και την αφέλειά του για το προσωπικό του όφελος. Αδιαφορεί για τις ανάγκες του φίλου του, τον υποχρεώνει να αναλαμβάνει δύσκολες και κοπιαστικές εργασίες και στο τέλος γίνεται η αιτία για το θάνατό του. Η απουσία αμοιβαιότητας και η συμπεριφορά του μυλωνά είναι απόλυτα αντίθετες με τα λεγόμενά του και με την έννοια της πραγματικής φιλίας. Υπόθεση: Ο μικρούλης Χανς νιώθει ευτυχισμένος φροντίζοντας τον κήπο του και έχοντας ως καλύτερο φίλο του έναν πλούσιο μυλωνά. Ο μυλωνάς όμως εκμεταλλεύεται τον αφελή Χανς, που τον υποχρεώνει να του κάνει διάφορες δουλειές και ο ίδιος δεν του προσφέρει τίποτα παρά μόνο θεωρίες για τη φιλία. Ένα βράδυ με κακοκαιρία, ο μυλωνάς στέλνει τον Χανς χωρίς φανάρι να ειδοποιήσει το γιατρό, γιατί το παιδί του αρρώστησε και ο Χανς στο γυρισμό πνίγηκε. Στην κηδεία ο μυλωνάς έμεινε τελείως ασυγκίνητος και δεν ένιωσε τύψεις, αν και ήταν ο ίδιος υπεύθυνος για το τραγικό ατύχημα. Υποκριτική συμπεριφορά του μυλωνά: Υποστηρίζει ότι οι αληθινοί φίλοι πρέπει να μοιράζονται τα πάντα, όμως ο ίδιος δε δίνει τίποτα στο Χανς, παρόλο που είναι αρκετά πλούσιος. Εκμεταλλεύεται τη φιλία του με το Χανς αποβλέποντας στο προσωπικό όφελος. Δεν επισκέπτεται το Χανς το χειμώνα, γιατί τότε δεν είχε να αποκομίσει τίποταπροσπαθούσε να δικαιολογήσει και να ωραιοποιήσει αυτήν την κακή συμπεριφοράψεύτικες δικαιολογίες, οι αληθινοί φίλοι οφείλουν να στηρίξουν τους φίλους τους όταν έχουν προβλήματα και χρειάζονται βοήθεια. Ο μυλωνάς δεν είναι ειλικρινής και ανιδιοτελής φίλος, αλλά εκμεταλλεύεται με τον χειρότερο τρόπο το Χανς. Χρησιμοποιεί όμορφα και ψεύτικα λόγια για να παρουσιάσει τη συμπεριφορά του ωραία και δίκαιησυμφεροντολόγος που ξεγελά ανθρώπους, σκληρός και απαθής. Διαχωρίζει το συμφέρον από τη φιλία: αν πρόκειται για το συμφέρον, τότε παραμερίζεται η φιλία. Πάντα βρίσκει τρόπο να πείσει το Χανς ότι όλα όσα του ζητά είναι ένδειξη αληθινής φιλίας, τεμπέλης και άκαρδος αγένεια και παράλογη απαιτητικότητα που την παρουσιάζει ως ένδειξη φιλίας. Η γυναίκα του μυλωνά τού λέει ότι σκέφτεται πολύ τους άλλουςαφέλεια και ειρωνείαεπαινεί το σύζυγό της για αξιοθαύμαστη φιλανθρωπία και αλτρουισμό, ενώ εκείνος αρνείται να καλέσει στο σπίτι το Χανς και να του προσφέρει φαγητό, θαλπωρή, παρέαιδιοτελής φιλία, συμφεροντολογικός τρόπος σκέψης. Γιος του μυλωνά: παιδική αγνότητα και καλοσύνη. Νιώθει ειλικρινή αισθήματα συμπάθειας και κατανόησης για το Χανς. Πονόψυχος. Χαρακτηρισμός προσώπων   Ο μικρούλης Χανς: Είναι ένας καλός, αφελής  και αγαθός φτωχός αγρότης που προσφέρει γενναιόδωρα στο φίλο του χωρίς ανταλλάγματα(ανιδιοτελής Είναι φιλότιμος και εργατικός. Θαυμάζει το φίλο του για τις θεωρίες του και χαίρεται να τον βοηθάει, χωρίς να καταλαβαίνει ότι εκείνος τον εκμεταλλεύεται. Είναι τρυφερός και ευαίσθητος και εκπροσωπεί την ομορφιά και το καλό.Παραμελεί τις δικές του δουλειές, θεωρεί ότι η φιλία πρέπει να μπαίνει πιο ψηλά από οτιδήποτε άλλο. Θυσιάζεται κυριολεκτικά για το μυλωνά. Ο πλούσιος μυλωνάς: Ξέρει μόνο θεωρίες για τη φιλία και όχι πράξεις. Είναι δηλαδή υποκριτής. Προβάλλει λογικοφανή επιχειρήματα στον εαυτό του και στους άλλους, προκειμένου να παρουσιάσει ως «φιλική» τη συμπεριφορά του απέναντι στον Χανς. Αντιλαμβάνεται τη φιλία ως δοσοληψία κι όχι ως ανιδιοτελή, αμφίδρομη  σχέση, όπου προσφέρει ο φίλος στο φίλο χωρίς να ζητά ανταλλάγματα. Είναι συμφεροντολόγος, τεμπέλης και άπληστος, γιατί παίρνει ό,τι μπορεί από το φίλο του χωρίς να δίνει τίποτα. Συμβουλεύει και το παιδί του να είναι απάνθρωπο. Ένα φανάρι αξίζει γι’ αυτόν περισσότερο από την ανθρώπινη ζωή και εξαιτίας του πεθαίνει ο μικρούλης Χανς, για τον οποίο δεν αισθάνθηκε κανένα πόνο και ενοχή για τη συμπεριφορά του. Παραδέχεται ότι το καρότσι που θα του έδινε του είναι άχρηστο. Είναι η προσωποποίηση του κακού. Γλώσσα: Είναι απλή, και έχει λίγα εκφραστικά μέσα, όπως άλλωστε συνηθίζεται στα παραμύθια. Ύφος: Είναι απλό, άμεσο, διδακτικό, λιτό, απουσιάζουν τα σχήματα λόγου, γοργό, ζωντανό, παραστατικό και ειρωνικό στα σημεία που ο μυλωνάς διατυπώνει τις θεωρίες του για τη φιλία ή εκεί όπου ο αφηγητής σχολιάζει έμμεσα τη συμπεριφορά του («Κι αλήθεια τόσο αφοσιωμένος ήταν ο πλούσιος μυλωνάς…αν ήταν η εποχή τους») Στόχος του συγγραφέα: Η αξία της πραγματικής, ανιδιοτελούς φιλίας, που αναδεικνύεται μέσα από το αρνητικό παράδειγμα του υποκριτή και άκαρδου μυλωνά. Δεν πρέπει να είμαστε αφελείς και ευκολόπιστοι, όπως ο Χανς, γιατί εύκολα κάποιοι επιτήδειοι μπορούν να μας εκμεταλλευτούν. Ενδεικτικές ερωτήσεις 1)Η φιλία είναι ένας ψυχικός δεσμός που έχει ως γνωρίσματα τη αγάπη, την ανιδιοτέλεια, την αφοσίωση, την ειλικρίνεια, την εμπιστοσύνη. Όλα αυτά τα χαρακτηρίζει η αμοιβαιότητα. Πώς νομίζετε ότι θα συμπεριφερόταν στο Χανς ένας αληθινά πιστός φίλος;  2)Συγκεντρώστε τις απόψεις του μυλωνά περί γνήσιας φιλίας . Συμφωνείτε μ’ αυτές; Ποιες πράξεις /συμπεριφορές του προσπαθεί να δικαιολογήσει μ' αυτές τις απόψεις; 3) Ποια συναισθήματα σας προκαλεί ο τίτλος πριν και μετά την ανάγνωση του κειμένου; Πώς θα τον χαρακτηρίζατε;  Πρόταση δημιουργικής γραφής Να δώσετε ένα διαφορετικό, αισιόδοξο τέλος στο κείμενο. *********** Η πραγματική φιλία  Τι είναι όμως η πραγματική φιλία; Είναι ο στενός και θερμός δεσμός δύο ή περισσοτέρων προσώπων, που στηρίζεται στην αμοιβαία ανιδιοτελή αγάπη και εκτίμηση· είναι ο πολύτιμος και σταθερός δεσμός που ενώνει ενάρετους ανθρώπους,  στην καταγωγή ξένους ή συγγενείς. Οι εκλεκτότεροι πνευματικοί άνθρωποι όλου του κόσμου έχουν αναγνωρίσει και έχουν εξυμνήσει την πραγματική φιλία και πολλοί, από τα αρχαιότατα χρόνια ως σήμερα, έχουν γράψει γι’ αυτήν ότι είναι ένα από τα πιο απαραίτητα και τα πιο βασικά στηρίγματα του ανθρώπου για την επίλυση των προβλημάτων του, για την προκοπή του και για την ευτυχία του.         «Συν τε δύ’ ερχομένω», λέει ο Όμηρος· «όταν πηγαίνουν δύο μαζί» μπορούν οι άνθρωποι να τα βγάλουν πέρα καλύτερα και πιο άνετα. Γιατί ο πραγματικός φίλος θα σε βοηθήσει στην αντιμετώπιση των ζητημάτων σου ή των κινδύνων που διατρέχεις και στην επιτυχία των σκοπών σου θα ακούσει τα μυστικά σου· στη δυστυχία σου θα λυπηθεί μαζί σου και με πίστη θα σου συμπαρασταθεί, στην ευτυχία σου δε θα σε φθονήσει, αλλά θα χαρεί κι εκείνος ειλικρινά, θα επαινέσει την καλή σου απόδοση και θα σου ευχηθεί το καλύτερο· δεν θα θελήσει ποτέ να σε εκμεταλλευτεί· όταν βρίσκεσαι σε ανάγκη, θα σε βοηθήσει· θα κάνει θυσίες για σένα,  θα σε σκέφτεται και όταν βρίσκεται μακριά σου· θα σου πει την αλήθεια και, όταν πρέπει, θα σε κρίνει με αυστηρότητα, θα είναι ειλικρινής μαζί σου και δεν θα σε κολακεύει· θα χαίρεται από την παρουσία σου και θα είναι ο συμπαραστάτης σου· θα σε ενθαρρύνει και θα σε στηρίζει για την κατάκτηση της αρετής και θα σε αποτρέπει από το κακό· θα κάνει υποχωρήσεις και δεν θα κάνει οτιδήποτε το πονηρό, που θα μπορούσε να προκαλέσει μείωση, πόνο ή λύπη σε σένα. Τα ίδια φυσικά θα προσφέρεις και συ σ’ αυτόν, για να έχει στερεά θεμέλια η φιλία σας.                Η πραγματική φιλία ανυψώνει τους ανθρώπους ηθικά και πνευματικά, γιατί σ’ αυτήν ο δόλος δεν έχει θέση και η προσφορά είναι αυθόρμητη, εκούσια και ανιδιοτελής και η αμοιβαία συμπαράσταση στους πνευματικούς στόχους αποτελεσματική. Η αληθινή φιλία έχει διάρκεια και δεν τραυματίζεται (παρά σπανιότατα) από τις συκοφαντίες. Μόνο όμως εκείνοι που είναι πραγματικά καλλιεργημένοι και ενάρετοι αξιώνονται να την προσφέρουν και να την απολαύσουν.                                                           Περιοδικό «Φιλόλογος», τεύχος 20 (απόσπασμα – διασκευή)). _ Χόρχε Λουίς Μπόρχες, «Ποίημα στους φίλους» Δεν μπορώ να σου δώσω λύσεις για όλα τα προβλήματα της ζωής σου, ούτε έχω απαντήσεις για τις αμφιβολίες και τους φόβους σου ˙ όμως μπορώ να σ’ ακούσω και να τα μοιραστώ μαζί σου. Δεν μπορώ ν’ αλλάξω το παρελθόν ή το μέλλον σου. Όμως όταν με χρειάζεσαι θα είμαι εκεί μαζί σου. Δεν μπορώ να σου πω ποιος είσαι ούτε ποιος πρέπει να γίνεις. Μόνο μπορώ να σ' αγαπώ όπως είσαι  και να είμαι φίλος σου. σου. Ο "πιστός φίλος" είναι ιστορία που απευθύνεται σε παιδιά ,αν και ο ίδιος ο συγγραφέας υποστήριζε ότι όλες οι ιστορίες της συλλογής "Ο ευτυχισμένος πρίγκιπας και άλλες ιστορίες"(1888) δεν είναι για παιδιά ,αλλά για παιδικές ψυχές .. Ο στόχος της ιστορίας είναι διδακτικός. Κατηγορεί την υποκρισία  μέσα από το παράδειγμα του πλούσιου μυλωνά ,που εμφανίζεται ως ο πιστότερος φίλος του καλόκαρδου Χανς, στην πραγματικότητα ,όμως, εξυπηρετεί το συμφέρον του. ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ  Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ,Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ,ΕΙΠΕ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΙΑ: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C119/464/3085,12347/ Το κείμενο έχει χαρακτηριστικά παραμυθιού. Διαβάστε ΕΔΩ αυτά τα χαρακτηριστικά .Οι αφηγηματικοί τρόποι που χρησιμοποιούνται (αφήγηση, διάλογος) , η αοριστία χρόνου και τόπου και η λιτότητα στα εκφραστικά μέσα κάνουν το κείμενο "έντεχνο παραμύθι". Αναζητήστε αυτά τα στοιχεία στο κείμενο. Τα θεματικά κέντρα :α)Φιλία και γενναιοδωρία: η σημασία τους για τη ζωή του ανθρώπου. β)γνήσια και ψεύτικα συναισθήματα. Φύλλο εργασίας  1)Να δώσετε τίτλο σε καθεμία ενότητα του κειμένου: α)"Ο μικρούλης Χανς...........Είναι ολοφάνερο" ...................................................................... β)"Νωρίς το άλλο πρωί...........πολύ καλός μαθητής" ............................................................... γ)΄Ενα βράδυ......................γενναιοδωρίας"   ............................................................................ 2)Ποιες ενέργειες του μικρού Χανς δικαιολογούν τον τίτλο του κειμένου;  3)Ποιος είναι ο τόπος, ο χρόνος και τα πρόσωπα της αφήγησης; Ο τόπος Ο χρόνος Τα πρόσωπα                   4)Να γράψετε ένα σημείο του κειμένου στο οποίο υπάρχει αφήγηση και ένα με διάλογο: αφήγηση διάλογος     5)Ποια είναι τα συναισθήματά σας παρακολουθώντας τη "φιλία" μυλωνά - Χανς; Να χαρακτηρίσετε τον μυλωνά και τον Χανς. Χανς μυλωνάς     6)Πώς συμπεριφέρεται ένας αληθινός φίλος; Να το αναπτύξετε σε μία παράγραφο 10-12 σειρών. 7)Διαβάστε το απόσπασμα που ακολουθεί ΕΔΩ και συγκρίνετε το παράδειγμα της αληθινής φιλίας που περιγράφεται με τη συμπεριφορά του πλούσιου μυλωνά στο διήγημα του Ουάιλντ.

Γ. Δροσίνης, Θαλασσινά τραγούδια

Το ποίημα  προέρχεται από τη συλλογή Ειδύλλια η οποία εκδόθηκε το 1884 και άσκησε σημαντική επίδραση στην ποίηση της εποχής με τις νέες εικόνες που έφερνε από την ελληνική φύση, από τον αγροτικό και το νησιωτικό χώρο. Στις εικόνες του συγκεκριμένου ποιήματος κυριαρχεί η ειδυλλιακή(ιδανική, μαγευτική) διάσταση και η αρμονική συνύπαρξη όλων των μερών του θαλασσινού τοπίου.

Σε ολόκληρο το ποίημα αναδεικνύεται η ειδυλλιακή διάσταση και η αρμονική συνύπαρξη όλων των μερών του θαλασσινού τοπίου. 

 ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1η ενότητα: «Γλυκά φυσά ο μπάτης… σε κύματ’ ασημένια».

H θάλασσα κάτω από τον ήλιο, το παιχνίδι των ψαριών με τα κύματα

2η ενότητα: «Στου καραβιού το πλάι… και μας γυρνά την πλάτη».

Η εικόνα του δελφινού

3η ενότητα: «Χιονοπλασμένοι γλάροι…στο πέλαγος βουτούνε».

Η εικόνα των γλάρων.

4η ενότητα: «Και γύρω καραβάκια… βοσκό τους τον αέρα».

Η αρμονική συνύπαρξη του κόσμου της θάλασσας και της στεριάς.

ΘΕΜΑ

Ο ποιητής προβάλλει την ομορφιά και την ειδυλλιακή ατμόσφαιρα του θαλασσινού τοπίου παρουσιάζοντας την αρμονική συνύπαρξη όλων των μερών του.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΘΕ ΣΤΡΟΦΗΣ

Στην πρώτη στροφή του ποιήματος κυριαρχούν οι μορφές των ψαριών που παίζουν ανέμελα και ερωτευμένα μέσα στα γαλάζια νερά και κάτω από τον ήλιο και το γλυκό αεράκι του ειδυλλιακού θαλασσινού τοπίου.

Συγκεκριμένα, ο ποιητής μεταφέρει στον αναγνώστη την ειδυλλιακή ατμόσφαιρα του θαλασσινού ελληνικού τοπίου, περιγράφοντας στοιχεία που το συνθέτουν, όπως το γλυκό αεράκι, τα γαλανά νερά της θάλασσας και ο ήλιος που καθρεφτίζεται μέσα σε αυτά. Μέσα στο γαλήνιο και ειδυλλιακό αυτό τοπίο, ο ποιητής τοποθετεί τα «χρυσοφτέρωτα» ψαράκια που κολυμπούν και παίζουν ανέμελα και ερωτευμένα κάτω από τα «ασημένια κύματα».

Στη δεύτερη στροφή του ποιήματος, την εικόνα του θαλασσινού τοπίου συνθέτει η μορφή ενός δελφινιού που κολυμπάει καμαρωτά δίπλα σ’ ένα καράβι.

Εδώ η εικόνα της ελληνικής φύσης συνεχίζεται με την περιγραφή του «τρελού γοργόφτερου» δελφινιού, που κολυμπάει δίπλα σε ένα καράβι. Το δελφίνι αυτό, το οποίο παρομοιάζεται με «άτι» (άλογο) της θάλασσας, προσπερνά καμαρωτό το καράβι, τυλίγεται με τους αφρούς της θάλασσας και γυρνάει την πλάτη του στους ανθρώπους. Η παρομοίωση αυτή του δελφινιού με άλογο της θάλασσας, χρησιμοποιείται για να ενώσει δύο κόσμους, τον κόσμο της θάλασσας και τον κόσμο της στεριάς.

Στην τρίτη στροφή,  γλάροι κατάλευκοι σαν το χιόνι πετούν δίπλα στα σκοινιά των πλοίων, που στηρίζουν τα πανιά, αναζητώντας την τροφή τους.

Με τα μάτια τους ορθάνοιχτα πετούν χωρίς να κουράζονται και σφυρίζουν χαρούμενοι βουτώντας στο πέλαγος

Στην τέταρτη στροφή,  το ποίημα ολοκληρώνεται με την εικόνα των καραβιών, που αρμενίζουν μέσα στη θάλασσα και σχίζουν τα κύματα με τη βοήθεια του αέρα.

Εδώ κυριαρχεί η παρομοίωση των καραβιών, που συνθέτουν την εικόνα του θαλασσινού τοπίου, με τα «άσπρα προβατάκια» («σαν άσπρα προβατάκια… βοσκό τους τον αέρα») . Τα προβατάκια  αποτελούν στοιχεία της στεριάς, του ορεινού φυσικού χώρου. Έτσι, με την  παρομοίωση αυτή επιτυγχάνεται η σύζευξη της θάλασσας με τη στεριά.

ΣΥΖΕΥΞΗ (ΕΝΩΣΗ) ΣΤΕΡΙΑΣ –ΘΑΛΑΣΣΑΣ

Ο ποιητής στην 4^η στροφή χρησιμοποιώντας την παρομοίωση «σαν άσπρα προβατάκια» συσχετίζει δύο κόσμους. Τον κόσμο της θάλασσας και τον κόσμο της στεριάς. Η σύζευξη των δύο κόσμων διακρίνεται καθαρά στην τελευταία στροφή, όπου ο θαλάσσιος χώρος ταυτίζεται με το χώρο της στεριάς, και πιο συγκεκριμένα με την κτηνοτροφική ζωή και τη ζωή στα ορεινά (βόσκοντας, κάμπους, βοσκή).

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ: περιγραφή

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΥΦΟΣ

Η γλώσσα του έργου είναι η απλή, ζωντανή, δημοτική εμπλουτισμένη με ποικίλα επίθετα (γαλανά νερά, χρυσοφτέρωτα ψαράκια, ασημένια κύματα, τρελό δελφίνι, χιονοπλασμένοι γλάροι, ατίμητα φτερούγια, ακοίμητα μάτια, άσπρα προβατάκια, χαρωπά πηδήματα).

Το ύφος του έργου είναι γλαφυρό , ζωντανό και παραστατικό.

ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ – ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

Μεταφορές: «η θάλασσα δροσίζεται», «ο ήλιος καθρεφτίζεται», «πετώντας δίχως έννοια», «ψαράκια χροσοφτέρωτα», «σε κύματ’ ασημένια», «γοργόφτερο πετάει», «χιονοπλασμένοι γλάροι», «ή με χαρά σφυρίζοντας», «κι έχουν βοσκή τα κύματα, / βοσκό τους τον αέρα».

Παρομοιώσεις: «σαν να καμαρώνεται της θάλασσας το άτι», «σαν άσπρα προβατάκια / που βόσκοντας γυρίζουν / με χαρωπά πηδήματα / στους κάμπους όλη μέρα».

Προσωποποιήσεις: «και μας γυρνά την πλάτη», «ή με χαρά σφυρίζοντας».

 Εικόνες: Η εικόνα της θάλασσας, που στα γαλανά νερά της καθρεφτίζεται ο ήλιος, η εικόνα των ψαριών που κολυμπούν στα γαλανά νερά της θάλασσας, η εικόνα του καραβιού, η εικόνα του δελφινιού που κολυμπάει δίπλα στο καράβι, η εικόνα των «χιονοπλασμένων» γλάρων που πετούν «ακούραστοι» πάνω από τη θάλασσα, η εικόνα των καραβιών που αρμενίζουν στη θάλασσα, η εικόνα των προβάτων που βόσκουν στον κάμπο.

Ασύνδετο σχήμα: Γλυκά φυσά ο μπάτης, η θάλασσα δροσίζεται, στα γαλανά νερά της ο ήλιος καθρεφτίζεται.

Πολλά επίθετα: γαλανά, χρυσοφτέρωτα, ασημένια κ.α

Λίτσα Ψαραύτη, Ο Κωνσταντής

    "Ο Κωνσταντής" ανήκει στα διηγήματα του βιβλίου Η εκδίκηση των μανιταριών (1999). Στη συλλογή αυτή η Λίτσα Ψαραύτη πραγματεύεται με ευαισθησία θέματα ιστορικής μνήμης, κοινωνικού ενδιαφέροντος και οικολογικού περιεχομένου. Η αγωνία για το μέλλον των σημερινών παιδιών και η κοινωνική ευαισθητοποίηση είναι τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του έργου της. Στο διήγημα, ο ομώνυμος ήρωας, ένα Αλβανάκι που αγωνίζεται για το ψωμί του στα φανάρια των δρόμων, βρίσκει στοργή και αγάπη στο πρόσωπο μιας μοναχικής γυναίκας.
Το κείμενο είναι διήγημα με κοινωνικό περιεχόμενο.

Κύριο θέμα: Η ιστορία ενός μικρού παιδιού από την Αλβανία, που ήρθε στην Ελλάδα για ένα καλύτερο μέλλον όμως παλεύει καθημερινά για την επιβίωσή του σε δύσκολες συνθήκες. Είναι μόνος, μακριά από τους δικούς του. Όμως θα βρει αγάπη και ζεστασιά στο φιλόξενο σπίτι μιας ηλικιωμένης, μοναχικής γυναίκας, της Κυρα-Δέσποινας. 

Επιμέρους θέματα: η μετανάστευση, η βιοπάλη, η παιδική εργασία, η κοινωνική αδιαφορία, η μοναξιά των ηλικιωμένων που εγκαταλείπονται από τους συγγενείς, η μεγάλη κοινωνική αξία της αγάπης και της αλληλεγγύης. 

Ερμηνευτική προσέγγιση 

Ο Κωνσταντής είναι ένας δωδεκάχρονος, παιδί οικονομικών μεταναστών, που ζει στο περιθώριο του κοινωνικού βίου. Οι γονείς του έχουν απελαθεί και ο ίδιος για να επιβιώσει πουλάει ευτελή είδη στα φανάρια, κάπου σε μία μεγαλούπολη(Αθήνα;) στερούμενος την θαλπωρή του σπιτιού και την ανθρώπινη ζεστασιά. Η κυρία Δέσποινα είναι μια ηλικιωμένη που ζει στην ίδια πόλη. Η μοναξιά της ,η ενθύμηση του εγγονού της, η ίδια η ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου και το μήνυμα της αγάπης, γίνονται αφορμή να αναδυθούν τα φιλάνθρωπα αισθήματά της. Έτσι το βράδυ της Ανάστασης προσκαλεί τον μικρό, τον περιποιείται και τρώνε μαζί την μαγειρίτσα...

 Ιστορικό πλαίσιο 

Στην αρχή της δεκαετίας του 1990 σημειώθηκε ένα μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα, κυρίως από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων . Η Ελλάδα δέχτηκε ένα μεγάλο μέρος από αυτό το κύμα μεταναστών. Πολλοί επιτήδειοι εκμεταλλεύτηκαν την παράνομη παιδική εργασία. Τα «παιδιά των φαναριών» ήταν μία από τις πιο ακραίες πλευρές αυτής της εκμετάλλευσης. 

Θεματικά κέντρα 

- Τα παιδιά των φαναριών και η κοινωνική αναλγησία

 Εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας

 - Κίνδυνοι που απειλούν τα εργαζόμενα παιδιά που ασκούν ευκαιριακά επαγγέλματα. 

 -Η συνειδητοποίηση των δικαιωμάτων του παιδιού , η ευαισθητοποίηση και η απαλλαγή από στερεότυπες αντιλήψεις που αφορούν συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες(τσιγγάνοι, αλλοδαποί).

-Η ανιδιοτελής αγάπη ως προϋπόθεση για την προσέγγιση και αλληλοκατανόηση των ανθρώπων και μέσο ανακούφισης του πόνου.
-Η εγκατάλειψη και η παραμέληση των ηλικιωμένων από τα παιδιά τους. Μοναξιά, απογοήτευση.

Στόχος του κειμένου: Η καταγγελία της παιδικής εργασίας, της κοινωνικής αδιαφορίας και αναλγησίας απέναντι σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες και  και η ευαισθητοποίηση του αναγνώστη για τα προβλήματα των ευπαθών ομάδων, όπως τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι.

Χαρακτηρισμός προσώπων

Ο Κωνσταντής: Mέλος φτωχής οικογένειας οικονομικών μεταναστών. Συμβολίζει όλους τους μικρούς βιοπαλαιστές που γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης. Κάνει δουλειά δυσανάλογη με την ηλικία του ,στερείται τη μόρφωση, τη φροντίδα, το φαγητό ,την ένδυση ,τη χαρά (δώρο ,παιχνίδι).  Αντιμετωπίζει τους άλλους με επιφυλακτικότητα, (και οι άλλοι τον αντιμετώπιζαν με καχυποψία, με περιφρόνηση ,απαξιωτικά , με ρατσιστική διάθεση)

Η κυρία  Δέσποινα:  Ζει μια άνετη αλλά μοναχική ζωή σε μία μεγαλούπολη.  Ζει το δράμα του παιδιού μέσα από το δικό της δράμα και προσφέρει έμπρακτα στοργή, αγάπη και αλληλεγγύη στον μικρό.  Δεν είναι κοινωνικά ανάλγητη και δε μένει απαθής μπροστά στον πάσχοντα συνάνθρωπο.

Χρόνος:Παραμονή Ανάστασης, κάπου σε μία μεγαλούπολη.

Τόπος:Το περιβάλλον της πόλης και  το  διαμέρισμα  της κυρά Δέσποινας.

Αφηγηματικοί τρόποι

 Αφήγηση: Πρόκειται για τριτοπρόσωπη αφήγηση από έναν παντογνώστη αφηγητή,που δε συμμετέχει στην ιστορία, αλλά γνωρίζει τις πράξεις , τις σκέψεις, τα συναισθήματα των ηρώων.
Η αφήγηση είναι γραμμική, ευθύγραμμη, γιατί ακολουθεί τη χρονική σειρά των γεγονότων. Υπάρχουν βέβαια κάποιες μικρές αναδρομές στο παρελθόν (η προηγούμενη, ευτυχισμένη ζωή του Κωνσταντή, τα ταξίδια του εγγονού της κυρά-Δέσποινας).
Περιγραφή υπάρχει σε ελάχιστα σημεία, όταν περιγράφεται η κίνηση στη  μεγάλη λεωφόρο, οι αντιδράσεις των περαστικών κλπ.

Διάλογος ανάμεσα στην κυρία Δέσποινα και στον ήρωα.

Σχόλιο του αφηγητή: "για να γλιτώσουν από την ενοχλητική παρουσία του αγοριού παρά για ν’ αποφύγουν τη σιγανή βροχή που έπεφτε από το πρωί.", "ποιος ξέρει τι είχαν δει τα μάτια του ολημερίς στο δρόμο και πόσα είχε διδαχτεί από τη «φιλανθρωπία» των ανθρώπων. ", 

Γλώσσα: Απλή δημοτική, απλό λεξιλόγιο, χωρίς ιδιωματισμούς.
Ύφος: απλό και λίγα εκφραστικά μέσα κυρίως επίθετα, εικόνες και μεταφορές

Το Πάσχα και το μήνυμα της αγάπης

 Το μήνυμα της αγάπης του Πάσχα λειτουργεί εμμέσως αλλά εμπράκτως στην περίπτωση της κυρίας Δέσποινας, μιας απλής, ηλικιωμένης γυναίκας. Η μοναξιά της, που αφήνεται να διαφανεί διακριτικά, η ενθύμηση του εγγονού της που ζει μακριά της, η συμπόνια της, η ίδια η μέρα του Μεγάλου Σαββάτου γίνονται αφορμή να αναδυθούν τα φιλάνθρωπα συναισθήματά της. Έτσι, θα συνεορτάσει το Πάσχα με ένα άλλο άτομο που κι αυτό, για άλλους λόγους, συνέπεσε να είναι μόνο του τις γιορτινές εκείνες μέρες. Πρόκειται για τον κεντρικό ήρωα, το μικρό Κωνσταντή, ένα Αλβανάκι, ένα παιδί των φαναριών.

 Αν σώζεται η ανθρωπιά και αναδύεται η ελπίδα με τη συμβολική φράση του τέλους ("Χριστός Ανέστη"), που συνδυάζεται με την ουσία και όχι τους τύπους, αυτό οφείλεται στην προσωπική πρωτοβουλία της ηλικιωμένης γυναίκας.

 Η συγγραφέας καταδικάζει την κοινωνική αδιαφορία μπροστά στην εκμετάλλευση και τον τραυματισμό της ευαίσθητης ψυχής. 

Με ευαισθησία και ρεαλισμό παρουσιάζει κοινωνικά προβλήματα όπως οι τεράστιες δυσκολίες επιβίωσης των μεταναστών, η παιδική εργασία, οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης, η αναλγησία του κοινωνικού περίγυρου. Στην αφήγηση δεν υπάρχουν ηθικολογίες και διδακτισμοί, αλλά ρεαλιστικοί διάλογοι που αποκαλύπτουν τα γνήσια συναισθήματα των ηρώων.

 Άσκηση: Συγκρίνετε τον Βάνκα με τον  Κωνσταντή της Λ.Ψαραύτη.

Υπάρχουν ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στους δύο ήρωες των διηγημάτων;

Ευγενία Φακίνου, Η ζωή στη Σύμη

Το κείμενο αυτό είναι απόσπασμα από το πρώτο μυθιστόρημα της Ευγενίας Φακίνου Αστραδενή, το οποίο κυκλοφόρησε το 1982. 
Ηρωίδα του μυθιστορήματος είναι η μικρή Αστραδενή από τη Σύμη των Δωδεκανήσων, μαθήτρια στην Ε΄ Δημοτικού, που έρχεται με τους γονείς της στην Αθήνα για να βρει καλύτερη δουλειά ο πατέρας της. Όπως είναι φυσικό, έκπληκτη η Αστραδενή βιώνει πολλές καινούριες εμπειρίες στην Αθήνα. Η ζωή στην πρωτεύουσα διαφέρει πολύ από τη ζωή όπως την ήξερε στο μικρό νησί της. Στην πατρίδα της άλλες ήταν οι ασχολίες των ανθρώπων, οι ρυθμοί της ζωής ήταν πιο χαλαροί και οι ανθρώπινες σχέσεις πιο στενές. Μια εικόνα από την παραδοσιακή αυτή ζωή περιγράφεται στο παρακάτω απόσπασμα.

Κεντρικό θέμα-νοηματικό κέντρο  του αποσπάσματος

Σύγκριση ζωής στην Αθήνα (πολυκατοικίες, ασανσέρ, σούπερ μάρκετ, περιορισμός παιδιών) με τη ζωή στη Σύμη (παραδοσιακή κοινωνία, πιο χαλαροί ρυθμοί ζωής, πιο ανθρώπινες οι σχέσεις, πιο ελεύθερα τα παιδιά).

Θεματικά κέντρα

-  Οι ανάγκες  των  ανθρώπων που κατοικούν στα νησιά  του Αιγαίου.

-  Η αρχιτεκτονική  των σπιτιών  προσαρμόζεται  στις   ανάγκες   των κατοίκων

-  Η   εξοικονόμηση  του  νερού,  πολύτιμου αγαθού σε έλλειψη.

-  Οι κάτοικοι της Σύμης  ζουν αρμονικά(στενές ανθρώπινες σχέσεις, επικοινωνία και όχι αποξένωση)  και  συνεργάζονται μεταξύ τους(αλληλοβοήθεια, ενδιαφέρον για το συνάνθρωπο)

-  Τα   ξέγνοιαστα παιχνίδια  των  παιδιών.

Αφηγηματικοί τρόποι

 α/ Αφήγηση: Η  ίδια η  ηρωίδα  του  μυθιστορήματος, η  Αστραδενή,   αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο  τις εμπειρίες της  από   την   Σύμη, στην οποία  μεγάλωσε. Η αφήγηση   γίνεται   σε   πρόσωπο α΄   ενικού (πρωτοπρόσωπη αφήγηση).Η αφηγήτρια συμμετέχει στην ιστορία που αφηγείται, καθώς είναι η πρωταγωνίστρια. Η αφηγήτρια ταυτίζεται με την ηρωίδα.

Στα  χωρία   όπου υπάρχει  αφήγηση  τα ρήματα  βρίσκονται  σε παρελθοντικούς χρόνους. Υπάρχουν αρκετοί χρονικοί προσδιορισμοί.

Παράδειγμα:

 "Στη Σύμη, τ’ απογεύματα πότε ερχότανε η Αλεμίνα στο δικό μας, πότε πηγαίναμε εμείς στης Ελένης, πότε όλες πηγαίναμε στο Ζωπιάκι. Oι μανάδες κάνανε τις δουλειές τους τις απογευματινές. Άλλη έπλεκε, άλλες κόβανε κουρέλια για κουρελούδες, άλλη έπλεκε νταντέλα. Εκτός κι αν είχανε δουλειά συντροφική. Της εποχής. Κι έπρεπε να δουλέψουν όλες μαζί."

β/ Περιγραφή: Στα σημεία  στα οποία κυριαρχεί  η  περιγραφή  τα ρήματα βρίσκονται  στον Ενεστώτα  χρόνο(δραματικός ενεστώτας αλλά και απλός) και  υπάρχουν πολλοί  προσδιορισμοί του τόπου, όπως η περιγραφή της κουζίνας, του αποκρέβατου, του τζακιού.

Παράδειγμα:

               " Στη μια του άκρη έχει τον αποκρέβατο —ένα πατάρι, πες— μεγάλο και ψηλό ένα μέτρο. Ανεβαίνεις με τρία σκαλάκια. Έχει κι ένα κάγκελο στην άκρη. Αυτό βολεύει πολύ για να μην πέφτουν τα παιδιά που κοιμούνται όλα εκεί. Το στρώνουμε με ωραίες κουρελούδες και παίζουμε —ξυπόλητες για να μη λερώνουμε— μαμάδες και παιδιά. Από κάτω ο αποκρέβατος είναι αποθήκη."

            " O πατέρας και η μάνα μου κοιμούνται ψηλά ψηλά, σ’ ένα κρεβάτι που ανεβαίνεις με δεκαπέντε σκαλιά. Στην άλλη άκρη του δωμάτιου είναι η τσιμιά, το τζάκι δηλαδή, και δίπλα η βρύση της στέρνας."

γ/ Σχόλια της αφηγήτριας: "Το σαπουνόνερο είναι σπουδαίο για τα λουλούδια και τα λαχανικά. Λίπασμα, που λέει κι ο πατέρας. Και τα κάνει θρεφτάρια, να, μέχρι εκεί πάνω. Κι ούτε που πάει χαμένο, όπως εδώ. Εδώ, καλέ, πού το πετάνε τόσο νερό;… Δεν το λυπούνται;", "Πάντως το στερνίσιο το νερό είναι το καλύτερο. Είναι θεοβρεχάμενο, που λένε οι παλαιοί. Είναι ωραίο, γλυκό νερό. Κάνει ωραία σαπουνάδα. Και στο λούσιμο είναι σπουδαίο. Τούτο της Αθήνας… κάπως μυρίζει… αλλιώτικο στο στόμα… σα φάρμακο…

Βέβαια, το νερό της στέρνας πρέπει να το προσέχεις. Θέλει καλό κουμάντο για να περάσεις το καλοκαίρι σου και να σου μείνει και λίγο να πλύνεις τις κουβέρτες και τις κουρελούδες…"

Γλώσσα Απλή δημοτική με ιδιωματισμούς από τα Δωδεκάνησα (Σύμη),π.χ. νταντέλες, κουτσουλές.

Ύφος: Απλό, κατανοητό, παραστατικό,  με αμεσότητα, γλαφυρό(εκφράζει συναισθήματα) και νοσταλγικό.

Συνήθειες και αντιλήψεις των κατοίκων της Σύμης  

Στην αφήγηση, πέρα από τις εργασίες και τις ασχολίες των γυναικών και των παιδιών της Σύμης, γίνεται λόγος και για κάποιες συνήθειες και αντιλήψεις των κατοίκων του μικρού αυτού νησιού. Έτσι στη Σύμη: Οι μεγάλοι χρησιμοποιούν κάποια φόβητρα, για να καθίσουν φρόνιμα τα παιδιά (τα απειλούν ότι θα έρθει ο αράπης ή η γριά). Δεν υπάρχουν εστίες θέρμανσης το χειμώνα λόγω του ήπιου κλίματος και χρησιμοποιούνται κάποια αφεψήματα, όπως το φασκόμηλο, για την περιστασιακή αντιμετώπιση του λίγου κρύου (το τζάκι δε χρησιμοποιείται με τον τρόπο που χρησιμοποιείται σε άλλες περιοχές). Υπάρχει η δοξασία ότι το άναμμα του τζακιού έχει τη μαγική και υπερφυσική ιδιότητα να διώχνει το κακό από την οικογένεια. Υπάρχει η δοξασία για τους καλικάντζαρους, που εμφανίζονται στη γη τις μέρες των Χριστουγέννων. Καλλιεργούνται στα σπίτια καλλωπιστικά φυτά (βασιλικά, κατιφέδες). Σε κάθε σπίτι συγκεντρώνουν το χειμώνα βρόχινο νερό σε ειδική στέρνα και το χρησιμοποιούν όλο το χρόνο με πολλή φειδώ λόγω λειψυδρίας. Η συγγραφέας με αυτόν τον τρόπο δίνει έμφαση στις παραδοσιακές συνήθειες, τα τοπικά ήθη και έθιμα, που στην Αθήνα έχουν εκλείψει.

Γενικότερα, στην καθημερινότητα των κατοίκων της Σύμης κυριαρχεί η ομαδικότητα: Γυναίκες που κάνουν από κοινού τις δουλειές και αλληλοβοηθούνται, μητέρες που έχουν ελεύθερο χρόνο να παίξουν και να ασχοληθούν με τα παιδιά τους, παιδιά που παίζουν ομαδικά παιχνίδια και βρίσκονται κάτω από τη συνεχή επίβλεψη ενός τουλάχιστον από τους δύο γονείς. Αξιοσημείωτη η παρατήρηση ότι, ενώ η ζωή σε ένα ακριτικό νησί είναι εξαιρετικά απλοϊκή και υπάρχουν δυσκολίες και ελλείψεις, ωστόσο αυτό καθόλου δεν εμποδίζει την δημιουργική ενασχόληση των κατοίκων και την ευτυχία τους. Αντίθετα μάλιστα, οι δυσκολίες αυτές είναι που τους φέρνουν πιο κοντά και τους κάνουν να συνεργάζονται για να τις αντιμετωπίσουν.

Σύγκριση της ζωής στην Αθήνα και στη Σύμη

         Στην Αθήνα: 

1/Οι κουζίνες είναι μικρές, άρα άβολες και στενόχωρες.

2/Τα πρεβάζια των παραθύρων είναι μικρά.

3/Γίνεται σπατάλη του νερού. Το νερό δεν είναι ποιοτικό.

4/Οι άνθρωποι δεν είναι δεμένοι μεταξύ τους. Υπάρχει αποξένωση, ατομισμός και μοναξιά.

5/ Οι ρυθμοί της ζωής είναι έντονοι και αγχώδεις.

Στη Σύμη:1/Οι κουζίνες  είναι  μεγάλες και   επιτελούν πολλές λειτουργίες στην ζωή των κατοίκων.2/ Τα πρεβάζια των        παραθύρων   είναι                μεγάλα.3/ Γίνεται αποθήκευση του νερού και κατανάλωσή του με σύνεση. Το νερό είναι πολύ καλό.4/Οι άνθρωποι είναι  δεμένοι μεταξύ τους. Υπάρχει κατανόηση και αλληλεγγύη.  5/Η ζωή κυλάει ήρεμα, ανθρώπινα.

                                                  

Απαντήσεις σε  ερωτήσεις του βιβλίου

2. Ποιες από τις συνήθειες των κατοίκων της Σύμης και τις αντιλήψεις τους, που περιγράφονται στο κείμενο, διασώζονται ακόμη στον τόπο σας;

Καμία από τις συνήθειες που περιγράφει η Αστραδενή δεν υπάρχουν στα μεγάλα αστικά κέντρα τη σύγχρονη εποχή. Μια τέτοια μορφή ζωής είτε έχει εκλείψει, είτε συναντάται σπάνια και σε σχετικά απομονωμένες περιοχές. Για παράδειγμα, η σύγχρονη γυναίκα δεν ασχολείται πλέον τόσο πολύ με τις οικιακές εργασίες με τις οποίες ασχολείται η γυναίκα της Σύμης (όπως το πλέξιμο, το κέντημα, το να πλάθουν κουλουράκια ή να ανοίγουν χυλοπίτες). Η σύγχρονη γυναίκα συνήθως εργάζεται εκτός σπιτιού και οι οικιακές ηλεκτρικές συσκευές ή οι οικιακές βοηθοί έχουν αναλάβει πλέον τη φροντίδα του σπιτιού. Τα παιδιά δεν παίζουν πλέον στις αυλές, έστω και αν ο καιρός είναι καλός. Προτιμούν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και όχι τα αυτοσχέδια, όπως τα παιδιά της Σύμης. Τα σπίτια έχουν πλέον πολλά δωμάτια και καθένα  προορίζεται για διαφορετική και για μία μόνο χρήση. Κάθε μέλος της οικογένειας έχει και το δικό του χώρο στον οποίο απομονώνεται, όταν καταλήγει στο σπίτι. Οι ταχείς ρυθμοί της σύγχρονης καθημερινότητας θέλουν τον άνθρωπο να βρίσκεται πολλές ώρες εκτός σπιτιού και με ελάχιστο ελεύθερο χρόνο. Τέλος, η βιομηχανική επικράτηση οδήγησε στην παραγωγή πολλών και ποικίλων προϊόντων και άρα στην υπερκατανάλωση, φαινόμενο άγνωστο για την κοινωνία της Σύμης. Οι άνθρωποι εξαιτίας των ελλείψεων, αναγκάζονται να εφευρίσκουν τρόπους να σπαταλούν όσο το δυνατόν λιγότερο. Στο σύγχρονο άνθρωπο δε λείπει τίποτα· γιατί όμως εμφανίζεται με επιβαρυμένο τον ψυχισμό του και περισσότερο δυστυχής;

3. Τι είδους παιχνίδια έπαιζαν τα παιδιά στη Σύμη;

Τα παιχνίδια των παιδιών της Σύμης είναι απλοϊκά, ομαδικά και συνήθως αυτοσχέδια. Συνηθέστερος χώρος παιχνιδιού είναι η αυλή, όταν έχει καλό καιρό, όπου τα παιδιά παίζουν κουτσό, αγάλματα ή τις κυρίες. Όταν δεν το επέτρεπαν οι καιρικές συνθήκες, τα παιδιά μαζεύονται σε ένα σπίτι, συνήθως στο χώρο της κουζίνας, όπου είναι μαζεμένες και οι γυναίκες, που συνεργάζονται στις οικιακές εργασίες, και καταπιάνονται με παιχνίδια όπως μαμά και παιδιά ή σχολείο. Τα παιχνίδια αυτά είναι σχεδόν άγνωστα στα σύγχρονα παιδιά που απομονωμένα στους τέσσερις τοίχους ενός διαμερίσματος και μακριά από την επιτήρηση των γονιών τους που συνήθως απουσιάζουν γιατί εργάζονται, δεν έχουν άλλα συνομήλικα παιδιά να παίξουν και καταφεύγουν στα ηλεκτρονικά παιχνίδια και αποχαυνώνονται μπροστά στην τηλεόραση.

4. Τι έχετε να παρατηρήσετε για τις σχέσεις των ανθρώπων στη μικρή νησιωτική κοινωνία;

Στην καθημερινότητα των κατοίκων της Σύμης κυριαρχεί η ομαδικότητα: γυναίκες που κάνουν από κοινού τις δουλειές και αλληλοβοηθούνται, μητέρες που έχουν ελεύθερο χρόνο να παίξουν και να ασχοληθούν με τα παιδιά τους, παιδιά που παίζουν ομαδικά παιχνίδια και βρίσκονται κάτω από τη συνεχή επίβλεψη ενός τουλάχιστον από τους δύο γονείς. Αξιοσημείωτη η παρατήρηση ότι, ενώ η ζωή σε ένα ακριτικό νησί είναι εξαιρετικά απλοϊκή και υπάρχουν δυσκολίες και ελλείψεις, ωστόσο αυτό καθόλου δεν εμποδίζει την δημιουργική ενασχόληση των κατοίκων και την ευτυχία τους. Αντίθετα μάλιστα, οι δυσκολίες αυτές είναι που τους φέρνουν πιο κοντά και τους κάνουν να συνεργάζονται για να τις αντιμετωπίσουν.

5. Παρακολουθήστε την πορεία που ακολουθεί η νοσταλγική αναπόληση της Αστραδενής.

Η νοσταλγική αναπόληση της Αστραδενής ξεκινά από τα παιχνίδια με τις φίλες της και την ομαδική συνεύρεση μαμάδων και παιδιών, και επεκτείνεται και αγκαλιάζει σκηνές από την καθημερινότητα των κατοίκων της Σύμης, όπου κυριαρχεί η ομαδικότητα. Οι αναμνήσεις την οδηγούν συνειρμικά και σε μια περιγραφή του εσωτερικού ενός συμιακού σπιτιού, και ιδίως του δωματίου της κουζίνας, όπου κυριαρχεί η λειτουργική αξιοποίηση του χώρου και λαμβάνουν χώρα οι περισσότερες ενασχολήσεις παιδιών και ενηλίκων: ύπνος, εργασία, παιχνίδι κ.λπ. Τελευταίο σημείο της αναπόλησης αποτελούν οι στέρνες, που αναγκάζονται να διατηρούν οι νησιώτες προκειμένου να συγκεντρώνουν το νερό της βροχής, για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της λειψυδρίας, το οποίο είναι συνηθισμένο για τους κατοίκους των νησιών και άγνωστο στους κατοίκους της πρωτεύουσας. Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πορεία των αναμνήσεών της ξεκινά από τα θετικά στοιχεία της διαβίωσης στο νησί και αφήνει το αρνητικό στοιχείο για το τέλος.

 

Ήθος, χαρακτήρας της ηρωιδας

 Η Αστραδενή, η ηρωίδα του κειμένου,   αναπολεί  με  αγάπη και νοσταλγία  την ιδιαίτερη πατρίδα της τη Σύμη και νιώθει πως  στην  Αθήνα η ζωή δεν  είναι τόσο ωραία και ευχάριστη.Τρυφερή και εκδηλωτική στους ανθρώπους στο νησί , απογοητευμένη από τη ζωή και τους ανθρώπους της πόλης.

Επικριτική καθώς απορρίπτει  την  αλόγιστη σπατάλη και κατανάλωση του νερού στην πόλη. Θεωρεί ότι   οι  Αθηναίοι δεν εκτιμούν  την αξία του νερού. Αντίθετα, νιώθει θαυμασμό για  τους τρόπους  εξοικονόμησης του νερού στη Σύμη.

 Είναι  έξυπνη και παρατηρητική. Μπορεί να αξιολογήσει τη ζωή στην  Αθήνα και τη Σύμη,  παρουσιάζοντας τη Σύμη να υπερέχει.

  Η Αστραδενή έκπληκτη βιώνει όλες τις καινούργιες εμπειρίες της ζωής στην πρωτεύουσα, η οποία όμως δε δείχνει να την ενθουσιάζει. Νοσταλγεί και αναπολεί το παρελθόν και τη ζωή στο νησί, όπου τα πράγματα ήταν πιο απλοϊκά και ανθρώπινα. Οι ρυθμοί της ζωής ήταν χαλαροί και οι ανθρώπινες σχέσεις πιο στενές. Νιώθει αποκομμένη από το κοινωνικό περιβάλλον της Αθήνας, εγκλωβισμένη μέσα σε τέσσερις τοίχους και μόνη. Ακόμη και οι δυσκολίες που υπήρχαν στη Σύμη (λειψυδρία)δεν ήταν αρκετές για να την κάνουν να προτιμά την αστική ζωή.