Ίταλο Καλβίνο, Μανιτάρια στην πόλη


Εισαγωγικά στοιχεία

Το απόσπασμα του βιβλίου προέρχεται από το μυθιστόρημα "Μαρκοβάλντο ή Oι εποχές στην πόλη", που εκδόθηκε το 1963 στο Τορίνο της Ιταλίας. Το βιβλίο αποτελείται από είκοσι ιστορίες με κοινό πρωταγωνιστή το Μαρκοβάλντο. Κάθε ιστορία ασχολείται με μια εποχή και έτσι σε κάθε εποχή αναλογούν πέντε ιστορίες.

Θέμα του κειμένου: Η αναπάντεχη ανακάλυψη των μανιταριών από το Μαρκοβάλντο και η ομαδική δηλητηρίαση όσων τα έφαγαν, εξαιτίας του μολυσμένου περιβάλλοντος της πόλης. 


Θεματικοί άξονες

1. Το αφιλόξενο, αλλά σαγηνευτικό περιβάλλον της πόλης.
2.Η δύσκολη και απάνθρωπη πολλές φορές ζωή των ανθρώπων στις μεγαλουπόλεις. Η αλλοτρίωση και η αποξένωση των ανθρώπων.
3.Η νοσταλγία που νιώθουν οι άνθρωποι των μεγάλων αστικών κέντρων για την παλαιότερη, αρμονική σχέση τους με τη φύση.
4. Η απομάκρυνση του ανθρώπου από το φυσικό περιβάλλον και οι συνέπειές της.



Βασική ιδέα του κειμένου-το μήνυμα



 Οι κίνδυνοι που απειλούν τον άνθρωπο, εξαιτίας της απομάκρυνσής του από τη φύση. Η αλλοτρίωση και η αποξένωσή του, λόγω της διαβίωσής του, για βιοποριστικούς κυρίως λόγους, στο μολυσμένο και απρόσωπο περιβάλλον της μεγαλούπολης.
Το κείμενο προβάλλει το ψυχικό αδιέξοδο του σύγχρονου ανθρώπου της μεγαλούπολης, ο οποίος υποφέρει από την έλλειψη επαφής με τη φύση και βλέπει την ποιότητα της ζωής του να υποβαθμίζεται, παρά την οικονομική πρόοδο και τις ανέσεις που του έχει εξασφαλίσει η αστική ζωή.


Περιεχόμενο και νοηματικά κέντρα(νοηματική προσέγγιση) 

 Κεντρικός ήρωας του μυθιστορηματικού αποσπάσματος "Μανιτάρια στην πόλη" είναι ο Μαρκοβάλντο, ο οποίος διακρίνεται για τη μεγάλη του αγάπη για τη φύση και τις ομορφιές της, τις οποίες αναζητά μάταια στην αφιλόξενη και γκρίζα τσιμεντούπολη, στην οποία αναγκαστικά ζει.  Ενθουσιάζεται, καθώς ένα πρωινό, πηγαίνοντας στη δουλειά του, ανακαλύπτει μανιτάρια μέσα στο γκρίζο και αφιλόξενο περιβάλλον της πόλης. Με αφορμή την αναπάντεχη ανακάλυψή του αυτή, ο Μαρκοβάλντο, γεμάτος χαρά και ενθουσιασμό, αρχίζει να ονειρεύεται την επιστροφή στη φύση, που τόσο πολύ αγαπά. Ανυπομονεί να δει τα μανιτάρια να μεγαλώνουν, ανησυχεί, μήπως κάποιος τού τα κλέψει και νιώθει ανακούφιση, κάθε φορά που διαπιστώνει ότι κανείς δεν τα έχει πειράξει. Ιδιαίτερα μεγάλη είναι η χαρά που αισθάνεται τη νύχτα που βρέχει, καθώς συνειδητοποιεί ότι πλησιάζει η ώρα που θα αποκτήσει επιτέλους τα πολυπόθητα μανιτάρια. Όμως, τη χαρά του την διαδέχεται η απογοήτευση που ακολουθεί, μετά τη δυσάρεστη έκπληξη που τον περιμένει, όταν διαπιστώνει ότι "το μυστικό του" το γνώριζαν και άλλοι. Έτσι, οργίζεται και απογοητεύεται, γιατί δυστυχώς, δεν μπορεί να κάνει τίποτε απ΄όσα ονειρεύτηκε. Μετά από μία κίνηση γενναιοδωρίας, στην ουσία, κίνηση απελπισίας, καταλήγει στο νοσοκομείο με δηλητηρίαση, εξαιτίας των μολυσμένων μανιταριών.



Αφηγηματικοί τρόποι

Στο κείμενο κυριαρχεί η τριτοπρόσωπη αφήγηση από έναν αφηγητή, ο οποίος δε συμμετέχει στην ιστορία, αλλά εμφανίζεται σαν να μπορεί να τα παρακολουθεί και να τα γνωρίζει όλα  (παντογνώστης αφηγητής). 
Η αφήγηση διακόπτεται σε κάποια σημεία από την περιγραφή (του τοπίου της πόλης, της φύσης και των μανιταριών), το διάλογο, το μονόλογο του ήρωα και τα σχόλια του αφηγητή.

Η γλώσσα του κειμένου: Απλή, δημοτική. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί πολλά θαυμαστικά, ερωτηματικά, άνω και κάτω τελείες, για να πετύχει το στόχο του κι έτσι το κείμενο γίνεται πιο άμεσο και παραστατικό.

Το ύφος του κειμένου: Απλό σε τόνο ελαφρά ειρωνικό και χιουμοριστικό.



Ιδέες και συναισθήματα 

- Το κείμενο προβάλλει το ψυχικό αδιέξοδο του σύγχρονου ανθρώπου της μεγαλούπολης, ο οποίος υποφέρει από την έλλειψη επαφής με τη φύση και βλέπει την ποιότητα της ζωής του να υποβαθμίζεται, παρά την οικονομική πρόοδο και τις ανέσεις που του έχει εξασφαλίσει η τεχνολογική πρόοδος.

- Τα συναισθήματα που δημιουργεί το πικρό χιούμορ του αφηγήματος είναι θλίψη και απαισιοδοξία, ενώ ο αφελής και ονειροπόλος πρωταγωνιστής προκαλεί τη συμπάθεια και κάποτε το ειρωνικό χαμόγελο του αναγνώστη.




    Η αγάπη του Μαρκοβάλντο για τη φύση

Η ιστορία αρχίζει σαν παραμύθι.Μανιτάρια φυτρώνουν σε μια πόλη, αλλά κανείς δεν τα παρατηρεί, παρά μόνο ο ήρωας της ιστορίας, που δεν ενδιαφέρεται για τα στοιχεία της πόλης και τον τεχνικό πολιτισμό  αλλά για  οτιδήποτε έχει σχέση με το φυσικό περιβάλλον.Γι αυτό εξάλλου, παρατηρεί με χαρά κάποια στοιχεία της εξορισμένης φύσης από την πόλη, τα οποία αφήνουν τους κατοίκους της αδιάφορους, όπως ένα κιτρινισμένο φύλλο, μία αλογόμυγα και άλλα.


Η πόλη με τα μάτια του Μαρκοβάλντο

Στην πόλη έχει εισβάλει η τεχνολογική πρόοδος (τραμ) και κυριαρχούν οι φωτεινές πινακίδες, οι σηματοδότες, οι βιτρίνες και άλλες σύγχρονες Σειρήνες, που προσπαθούν να γοητεύσουν τους ανθρώπους, ώστε να ξεχάσουν τις ρίζες τους και να αποκοπούν από τη φύση οριστικά. Όμως ο Μαρκοβάλντο, ο ήρωας του κειμένου, δεν γοητεύεται απ΄ όλα αυτά. Αντίθετα,  νοσταλγεί τη ζωή στη φύση και συνειδητοποιεί την αθλιότητα της ζωής στην πόλη, στην οποία αναγκάστηκε για οικονομικούς λόγους να ζει με την οικογένειά του. Η φύση έχει εξοριστεί από την πόλη. Στο απόσπασμα  φαίνεται σαν να φωτογραφίζονται οι σύγχρονες μεγαλουπόλεις, όπου οι πινακίδες, το γκρίζο, το καυσαέριο, το τσιμέντο, η ακαλαισθησία των κτιρίων και η ηχορρύπανση κυριαρχούν. Γι’ αυτό, τα  μανιτάρια και το ελάχιστο πράσινο που επιβιώνουν αποτελούν σπάνιο θέαμα, ένα μικρό θαύμα. Οι άνθρωποι εργάζονται κάτω από  δύσκολες συνθήκες και ζουν με το άγχος της απόκτησης κάποιων χρημάτων, για να επιβιώσουν φτωχικά. Είναι αποξενωμένοι, εγωιστές, αλλοτριωμένοι, ατομιστές, ανταγωνιστικοί  και  κλεισμένοι στον εαυτό τους. Έχουν χάσει την επαφή με τη φύση, με τις ρίζες τους και αναγκάζονται για βιοποριστικούς κυρίως λόγους να ζουν στο αφιλόξενο περιβάλλον των σύγχρονων μεγαλουπόλεων.


Η ανακάλυψη των μανιταριών από το Μαρκοβάλντο και η αντίδραση του


Ο Μαρκοβάλντο ενθουσιάζεται, όταν ανακαλύπτει τα μανιτάρια και  τα αντιμετωπίζει σαν ένα σπάνιο απόκτημα.Η ψυχή του γεμίζει με χαρά, ελπίδα, αισιοδοξία και προσδοκίαΑγωνιά για την τύχη τους, αποκαλύπτει το πολύτιμο μυστικό στην οικογένεια του χωρίς να πει όλες τις λεπτομέρειες και σταδιακά αρχίζει να τον τυλίγει μια μανία ιδιοκτησίας, καθώς φοβάται ότι κάποιος θα του στερήσει τη σημαντική ανακάλυψή του. Έτσι, νιώθει άγχος, αγωνία, καχυποψία και φόβο.
 Ο Μαρκοβάλντο πιστεύει ότι ο Αμάντιτζι αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για τα μανιτάρια, καθώς μπορεί να τα καταστρέψει, επειδή απλά και μόνο κάνει τη δουλειά του. Χαρακτηρίζεται λοιπόν υπερβολικός και ανταγωνιστικός.
Ένα βράδυ έβρεξε και ο Μαρκοβάλντο δεν κοιμήθηκε από τη χαρά του. Την επόμενη μέρα μαζί με την οικογένειά του  πηγαίνουν να μαζέψουν μανιτάρια. Εκεί συναντούν και τον οδοκαθαριστή που μαζεύει μανιτάρια και μάλιστα γνωρίζει την ύπαρξη και μεγαλύτερων μανιταριών. Τότε ο Μαρκοβάλντο, γεμάτος οργή και απογοήτευση, αναγκάζεται να γίνει γενναιόδωρος και καλεί τους περαστικούς να μαζέψουν μανιτάρια, γεγονός που τους ενθουσιάζει.
Τα μανιτάρια  όμως ήταν τελικά μολυσμένα, λόγω της ρύπανσης της πόλης, γεγονός που οδηγεί στην ελαφρά δηλητηρίαση όλων. Ο άνθρωπος που ζει στην πόλη δεν μπορεί να χαρεί τη φύση και τις ομορφιές της. Τα στοιχεία της φύσης δεν μπορούν να επιβιώσουν στο αφιλόξενο περιβάλλον των τσιμεντουπόλεων. Ο Μαρκοβάλντο στο τέλος παρουσιάζεται θυμωμένος , απογοητευμένος και  λυπημένος με την εξέλιξη. Η εξαναγκασμένη γενναιοδωρία του δεν είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα.


Χαρακτηρισμός του Μαρκοβάλντο: Ο ήρωας αναζητά μάταια τη φύση μέσα στην πόλη, αλλά του είναι αδύνατο να την ανακαλύψει. Είναι ονειροπόλος, ευαίσθητος και κάποιες φορές υπερβολικός και αφελής. Ωστόσο, είναι αναγκασμένος να συμβιβαστεί με την τεχνητή ζωή. Από το απόσπασμα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η κοινωνική του θέση είναι χαμηλή, καθώς εργάζεται ως αχθοφόρος, προκειμένου να ζήσει την οικογένειά του, και τους υπόσχεται ότι θα τους φέρει μανιτάρια. 

Ιδέες - Συναισθήματα: Το αφήγημα προβάλλει το ψυχικό αδιέξοδο του σύγχρονου ανθρώπου της μεγαλούπολης, ο οποίος υποφέρει από την έλλειψη επαφής με τη φύση και βλέπει την ποιότητα της ζωής του να υποβαθμίζεται, παρά την οικονομική πρόοδο και τις ανέσεις που του έχει εξασφαλίσει ο τεχνολογικός πολιτισμός. 
Τα συναισθήματα που γεννά στον αναγνώστη το πικρό χιούμορ του αφηγήματος είναι θλίψη και απαισιοδοξία, ενώ ο αφελής και ονειροπόλος πρωταγωνιστής προκαλεί τη συμπάθεια και κάποτε το ειρωνικό χαμόγελο του αναγνώστη. 


Η συναισθηματική μετάπτωση του ήρωα 
Ξάφνιασμα, χαρά, ευτυχία, ανυπομονησία, ενθουσιασμός, ελπίδα για κάτι καλύτερο, αγάπη για όλον τον κόσμο(αρχικά). Στη συνέχεια, άγχος και αγωνία για την αποκάλυψη του "μυστικού",καχυποψία, ανησυχία, ζηλοτυπία, δυσπιστία, φόβος, αίσθημα ιδιοκτησίας. Τελικά, έκπληξη, απογοήτευση,οργή, αγανάκτηση, γενναιοδωρία  και λύπη. 


Προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι που ζουν στην τσιμεντούπόλη 

Είναι γεγονός ότι η ζωή στις μεγαλουπόλεις προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα. Υπάρχουν όμως και μερικά προβλήματα που προκύπτουν από τη διαβίωση στη αστικά κέντρα. Αρχικά, η απομάκρυνση από τη φύση και η στέρηση της φυσικής ζωής είναι ιδιαίτερα έντονη, περισσότερο σε εκείνους που είναι φυσιολάτρες και συνειδητοποιούν το σημαντικό ρόλο της φύσης στη ζωή του ανθρώπου. Επιπλέον, οι ανθρώπινες σχέσεις σε μια πόλη είναι απρόσωπες και υπάρχει απομόνωση, αποξένωση, επιφύλαξη και ανταγωνισμός («Για μια στιγμή σχεδόν κοκάλωσε από οργή, έπειτα - όπως συχνά συμβαίνει - οι προσωπικές εμπάθειες»). Επίσης, η μόλυνση του περιβάλλοντος αναμφισβήτητα βλάπτει την καθημερινή ζωή της πόλης και συχνά οδηγεί αρκετούς ανθρώπους στο νοσοκομείο. Το ίδιο έπαθε και ο Μαρκοβάλντο και όλοι όσοι έφαγαν τα  μολυσμένα μανιτάρια. Τέλος, σημαντικά προβλήματα είναι η αλλοτρίωση, το άγχος, η μοναξιά και η υποβάθμιση της ποιότητας ζωής. 

Ο συμβολισμός των μανιταριών και ο ρόλος τους: Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται τα μανιτάρια προβάλλει την απουσία της επαφής του αστού με το φυσικό περιβάλλον, την αναζήτηση της φύσης και τη λαχτάρα για επικοινωνία με αυτήν. Η αναζήτηση και η λαχτάρα καταλήγουν σε αδιέξοδο. Έτσι, αποδεικνύεται μάταιη η ελπίδα για απόλαυση των μανιταριών μέσα στο αφιλόξενο περιβάλλον της μεγαλούπολης. Τα μανιτάρια, αν και δίνουν αρχικά ένα μήνυμα ελπίδας, αυτό στο τέλος διαψεύδεται και μάλιστα αποδεικνύεται απατηλό και επικίνδυνο (δηλητηρίαση).




Η ανταγωνιστικότητα των ανθρώπων στις μεγαλουπόλεις

Οι άνθρωποι  στα μεγάλα αστικά κέντρα  έχουν αλλοτριωθεί τόσο από το εύκολο κέρδος και τις υλικές ανέσεις, με αποτέλεσμα να χάσουν την ανθρωπιά τους και να ξεχάσουν εντελώς από πού προέρχονται και ποια είναι η φύση τους. Ενδιαφέρονται μόνο για τον εαυτό τους, έχουν γίνει εγωιστές, αλαζόνες και κτητικοί, αγνοώντας οτιδήποτε άλλο.Δεν θέλουν να μοιράζονται τις χαρές ούτε τα  αγαθά. Γι’ αυτό ο Μακροβάλντο ανησυχεί, μήπως ανακαλύψουν κι άλλοι τα μανιτάρια. Η παρουσία του οδοκαθαριστή Αμάντιτζι τον γεμίζει φόβο και ανησυχεί, μήπως αυτός έχει δει  «τα δικά του»μανιτάρια. Για άλλη μια φορά τονίζεται  η μανία του ανθρώπου να κατέχει τα αγαθά για τον εαυτό του, η μανία της ιδιοκτησίας και η εγωιστική, κτητική του  διάθεση. Η σχέση του με τη φύση είναι ιδιοκτησιακή-κτητική. 
Δυστυχώς, οι άνθρωποι των σύγχρονων μεγαλουπόλεων δεν αντιλαμβάνονται ότι η φύση, το περιβάλλον, δεν αποτελεί ιδιοκτησία κανενός. Αντίθετα, όλοι οι άνθρωποι πρέπει  να απολαμβάνουν εξίσου όσα τους χαρίζει η φύση απλόχερα, χωρίς ωστόσο να λησμονούν και την υποχρέωση που έχουν να την προστατεύουν. Να μην την μολύνουν και να μην την καταστρέφουν στο βωμό του οικονομικού τους συμφέροντος.


ΧΡΟΝΟΣ
Δεν προσδιορίζεται συγκεκριμένη εποχή του χρόνου. Η ιστορία εξελίσσεται φυσιολογικά/γραμμικά σε διάστημα τριών ημερών, από την Παρασκευή ως την Κυριακή.
ΤΟΠΟΣ

Δεν προσδιορίζεται με ακρίβεια. Πρόκειται για μια οποιαδήποτε  μεγαλούπολη.


  ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

1) Μεταφορές: «ριπή σπορίων», «το βλέμμα του που γλιστρούσε πάνω τους», «στα πόδια των δέντρων ξεπρόβαλλαν καρούμπαλα», «πραγματικά μανιτάρια που ξεμύτιζαν», «μες στην καρδιά της πόλης!», «ο γκρίζος και άχαρος κόσμος που τον περιέβαλλε είχε μονομιάς γεμίσει κρυμμένους θησαυρούς», «και δεν έβλεπε την ώρα», «τη λεπτή τους γεύση», «τον τύλιγε μέσα σ’ ένα ζηλότυπο και δύσπιστο φόβο»… 
2) Εικόνες: (οπτικές) Τα μάτια ... ποτέ, ... όπως σας βλέπω και με βλέπετε.
3) Επίθεταστενή πρασιά, άγονη και σκασμένη γη, κρυμμένους θησαυρούς, πορώδη σάρκα, δανεικό καλάθι, ανέλπιστη σοδειά, ζηλότυπο και δύσπιστο φόβο.
4) Προσωποποιήσειςκαχύποπτη σκέψη, ζηλότυπο και δύσπιστο φόβο.
 5)Παρομοιώσεις: «το βλέμμα που γλιστρούσε πάνω τους, όπως στην άμμο της ερήμου», «ένιωσε λες και ο γκρίζος και άχαρος κόσμος που τον περιέβαλλε είχε μονομιάς γεμίσει κρυμμένους θησαυρούς»…


Προτάσεις  δημιουργικής γραφής

1/ Ποια ήταν η σχέση του ανθρώπου με τη φύση, το περιβάλλον γενικότερα, στο παρελθόν και ποια είναι σήμερα; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε τρεις παραγράφους.
2/ Να δώσετε ένα διαφορετικό τέλος στο κείμενο.
3/ Υποθέστε ότι είσαστε ο Μαρκοβάλντο και στέλνετε μία επιστολή στον αδελφό σας στο χωριό. Να αναφέρετε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας από την καθημερινότητά σας σε μία μεγαλούπολη, στην οποία αναγκαστικά κατοικείτε.